حالا زمان آن رسیده که واژه‌های «پدافندغیرعامل و مدیریت بحران» از روی کاغذ و از میان جلسات و همایش‌ها خارج و در فضای واقعی معنا شوند و همه حرف‌ها و وعده‌ها به صورت پیشگیری و مقاوم‌سازی خود را نشان دهند. در این میان وظیفه مدیریت شهری به عنوان مرجع صدور پروانه و پایان ساخت، سیاست‌گذار و برنامه‌ریز پروژه‌ها و زیرساخت‌های شهر از سایر نهادها سنگین‌تر است.
فرونشست و کاهش درآمد شهر
بر اساس نقشه فرونشست زمین در اصفهان در مناطق جنوبی شامل مناطق ۱۳، ۵، ۶ و ۴ به دلیل نوع خاک، بین صفر تا یک سانتیمتر فرونشست اتفاق افتاده و زمین مناطق شمالی شامل ۱۱، ۸، ۷ و ۱۵ حدود ۱۷ میلیمتر فرونشسته است. وضعیت مناطقی مانند شاهین‌شهر و خــانـــه‌اصفــهان نیز مناسب نیست.
برخی از ایستگاه‌های خط یک قطار شهری اصفهان دچار فرونشست شده و ایستگاه‌های خط دو در مسیر فرونشست قرار دارد. فرودگاه و پایگاه هشتم شکاری وضعیت مساعدی نداشته و رینگ چهارم دقیقا در محدوده فرونشست زمین قرار دارد. فرونشست در همه مناطق اصفهان اتفاق افتاده اما نقشه فرونشست در شمال شهر به رنگ قرمز پررنگ درآمده و بنابراین میزان ساخت‌و‌سازها و بلندمرتبه‌سازی‌ها باید در این مناطق تعدیل و از بار جمعیت این ناحیه کاسته شود.
ناقوس فرونشست که به صدا در آید، بازار مسکن و زمین هم تکان می‌خورد و بنابراین نه‌تنها قیمت ملک و خانه در مناطق اعلام‌شده ارزان می‌شود، بلکه سرمایه‌گذاران هم از این مناطق کوچ می‌کنند. هنوز بخش اعظم درآمد شهرداری از ساخت و ساز تأمین می‌شود؛ بنابراین منابع درآمدی شهر در مناطق یادشده کاهش می‌یابد. با کاهش منابع درآمدی، هزینه‌های شهر هم به واسطه مقاوم‌سازی پروژه‌های احداث‌شده و بازطراحی پروژه‌های در‌دست‌احداث افزایش می‌یابد. از سوی دیگر مدیریت شهری باید در زمان صدور پروانه ساخت، مشاوره لازم را به شهروندان ارائه داده و با انطباق طرح تفصیلی بر نقشه فرونشست شهر، کدهای ارتفاعی را در مناطق مستعد فرونشست تعدیل کند که این موضوع هم سرمایه‌گذاران را فراری می‌دهد. از سوی دیگر بخش اعظم بافت فرسوده شهر درشمال اصفهان قرار دارد که در مرداب فرونشست گرفتار شده است. این بخش برای بهسازی، بازسازی و نوسازی به سرمایه‌گذاری نیاز دارد؛ اما به طور حتم معضل فرونشست، این موضوع را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این میان وظیفه نظام‌مهندسی سنگین‌تر است. مهندسان ناظر و طراحان نقشه ساختمان‌ها، نقش مهندسان پیشگیری را دارند که باید از آسیب وارده به ساختمان‌ها جلوگیری کنند.
به گفته قربانی، نایب رئیس شورای شهر، کل اصفهان دچار فرونشست شده ولی در بعضی مناطق شدت فرونشست بیشتر است؛ بنابراین مقاوم‌سازی ضروری بوده که در این خصوص نظام مهندسی نقش مهمی دارد. او توصیه می‌کند مردم املاکی را خریداری کنند که محاسبات فرونشست دارد. قربانی تأکید می‌کند که برای مترو محاسبات زلزله پیش‌بینی شده، ولی اگر لازم باشد باید دوباره مطالعات انجام و مقاوم‌سازی هم انجام شود. او می‌گوید:«ما نگران ساختمان‌های بلندمرتبه و آثار تاریخی هستیم.»
نسخه پیشگیری
آزمایش خاک منطقه پیش از ساختمان‌سازی، تقویت خاک با استفاده از شمع در مکان‌هایی که خاک از استحکام لازم برخوردار نیست، مکان‌یابی مسیر قنات‌ها و کاریزها در هنگام احداث سازه‌ها، مقاوم‌سازی تأسیسات زیربنایی شهر با هماهنگی سازمان زمین‌شناسی از جمله مواردی است که می‌تواند از فرونشست زمین پیشگیری کند.
فرونشست و فشرده شدن لایه‌های خاک برگشت‌ناپذیر است؛ بنابراین بخـــش‌هــای تخـــریب‌شـــده، مـــرده محسوب می‌شوند. شهرداری برای مقابله با این پدیده باید استفاده از چاه‌ها برای آبیاری فضای سبز را محدود کرده و سریع‌تر از برنامه پیش بینی شده، استفاده از آب‌های خاکستری را جایگزین آب چاه کند.همچنین آموزش به کارکنان فضای سبز می‌تواند از هدررفت آب جلوگیری کند.
ســـازمان‌هـــای مــتــولی با کـــمک شهرداری‌ها می‌توانند شرط صدور پایان کار واحدهای آپارتمانی را تعبیه کنتور جداگانه آب برای هر واحد قرار دهند. در این صورت افراد انگیزه لازم برای صرفه‌جویی در مصرف آب را پیدا می‌کنند. مصوبه‌ها و طرح‌های لازم در این زمینه برعهده شورای شهر و به خصوص کمیسیون عمران و مرکز پژوهش‌های شورای شهر است.
به گفته قربانی، میزان مقاومت ساختمان‌ها باید بررسی شده ودر آیین‌نامه‌های جدید اصلاح و مقاومت زیرساخت‌هایی که ساخته می‌شود با لحاظ فرونشست محاسبه شود. او می‌گوید:«نگران آثار تاریخی هستیم و برای مقاوم‌سازی آن‌ها به همکاری میراث فرهنگی نیاز داریم. برای ایمنی مردم، ساخت‌و‌سازها باید با محاسبات فرونشست و زلزله انجام شود.»
کارگروه فرونشست تشکیل شود
در مناطق شهری به دلیل تراکم جمعیت، ساختمان‌ها و شریان‌های حیـــاتی آســیـــب‌پـــذیرتر هـــستنــد. فرونشست به خیابان‌ها، پل‌ها، بزرگراه‌ها و پی ساختمان‌ها آسیب زده، خطوط آب‌رسانی، گاز و فاضلاب را مختل کند و موجب ترک‌خوردگی ساختمان‌ها و دیگر بناها شود و بدیهی است که در این حالت سازه‌هایی که وسعت و ارتفاع بیشتری دارند، آسیب‌پذیرترهستند. برای بررسی و ارائه طرح‌های پیشگیرانه، ایجاد کارگروهی با محوریت حوزه بحران شهرداری ضروری است.
این کارگروه می‌تواند با پایش تراز آب‌های زیرزمینی در شهر، پایش میزان فرونشست در شهر، ارائه راهکار برای تغذیه مصنوعی آبخوان‌های کلان‌شهر اصفهان، چگونگی جایگزین‌کردن منابع آبیاری فضای سبز با پساب تصـفیه‌خــانه‌هــای فــاضــلاب، تغییر الگوی فضای سبز شهر و اجرای سامانه‌های آبیاری نوین و در نهایت تهیه برنامه جامع کاهش خطرپذیری پدیده فرونشست، تبعات این پدیده را در سطح شهر کاهش دهد. مطالعه و بررسی تجربیات جهانی، تدوین و ارائه دستورالعمل‌های پیشگیری و ارائه پیش نویس لوایح قانونی پیشگیری و کاهش آسیب‌پذیری فرونشست برای بررسی در شورای شهر نیز ضروری است. به گفته نایب‌رئیس شورای شهر، معضلی که اصفهان حدود یک دهه با آن درگیر شده، به علت برداشت بی‌رویه از سفره آب زیرزمینی اتفاق افتاده که برای شهروندان و زیرساخت‌هایی که احداث شده خطراتی را در پی دارد. قربانی تأکید می‌کند:« اگر مسئولان به فکر چاره و پیشگیری نباشند، در آینده نزدیک شاهد از بین‌رفتن بسیاری از سرمایه‌گذاری‌هایی هستیم که در سطح شهر انجام شده است. فرونشست شهر ممکن است تلفات جانی و انسانی داشته باشد و احتمال وقوع حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل را افزایش دهد.»
مطالعات انجام شده است
به گفته میر باقری، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی، در شورای چهارم طرح ریز پهنه‌بندی انجام شده و مناطق 15 گانه از نظر لرزه نگاری بررسی شده‌اند. برای این موضوع مشاور گرفته شده، قرار داد بسته و اقداماتی هم انجام شده است.او می‌گوید:«در زمان صدور پروانه در خصوص مقاومت زمین، نظریاتی گرفته می‌شود، اما شورای شهر در این زمینه صاحب نظر اصلی نیست. نظام مهندسی در زمینه سازه و بحث‌های فرونشست، صاحب‌نظر است و می‌تواند اعمال‌نظر داشته باشد.» میرباقری تأکید می‌کند که برای پروژه‌های عمرانی بررسی‌هایی درخصوص وضعیت گسل یا مناطق لرزه‌خیز انجام و تذکرات لازم داده می‌شود. او می‌گوید:« لزوم ارائه پیوست پدافندی و بحرانی برای پروژه‌های عمرانی در دستور کار کمیسیون معماری، عمران و شهرسازی قرار دارد.»
