کاندیداها در آخرین مناظره از برجام چه گفتند؟
عبدالناصر همتی با بیان اینکه تحریم در یک دهه گذشته معادلات اقتصادی را برهم ریخته است در مناظره روز شنبه و خطاب به پنج کاندیدای ریاست‌جمهوری گفت: «شمایی که مخالف «اف‌ای‌تی اف» هستید، گل به خودی زده‌اید؛ شما با تندروی در زمین ترامپ بازی کردید. اگر از این پنج نفر کسی روی کار بیاید، تحریم‌ها شدیدتر می‌شود و تحریم‌های جدید با اجماع جهانی علیه ایران شکل می‌گیرد. بدانید که دنیا بدون بحث برجام و رفع تحریم، با ایران کار نمی‌کند. بیکاری و مشکلات معیشتی تقصیر شماست آقای جلیلی که کشور را ده سال منتظر مذاکرات گذاشتید. شما و کره شمالی فقط می‌گویید «اف‌ای‌تی‌اف» به درد نمی‌خورد؟ یعنی 200 کشور دیگر این را نمی‌فهمند؟ اجازه بدهید کشور نفس بکشد.»
به اعتقاد سعیـــــــــد جلیلــــــــی، اما ناکارآمدی‌ها در کشور به گردن تحریم نیست و سیاست خارجی چهار سال آینده باید اقتصاد محور باشد. جلیلی در سومین مناظره انتخاباتی این دوره در رابطه با مسائل بین‌الملل گفت: «این‌ها حداقل فهم را از مناسبات جهانی ندارند؛ دوستان کارنامه بسیار ضعیفی دارند. افزایش دلار 3هزار تومانی به 30 هزار تومانی نتیجه شیوه مذاکره این دولت است. ادعا کردید در مذاکرات موفق بودید، اما تحریم‌ها دوبرابر شد؛ شما حتی نتوانستید مذاکره کنید. امضای کنوانسیون های بین‌المللی هیچ فایده‌ای برای کشور ندارد. برجام سند طلبکاری ملت ایران است. ما هزینه برجام را داده‌ایم.» محسن رضایی از دیگر نامزدهای این انتخابات موضع خود نسبت به سیاست خارجی ایران را اینگونه مطرح کرد: «قرار بود اقدامات دولت، به یک شاهکار بزرگ در رفع تحریم‌ها تبدیل شود؛ تحریم‌ها که برطرف نشد هیچ، تحریم‌های سنگین نیز به‌وجود آمدند. دولت ما حتما مسئله برجام را جدی خواهد گرفت. آمریکا را با دیپلماسی واقعی مجبور می‌کنم که برجام را اجرا کند. با دیپلماسی واقعی آمریکا را موظف به برداشتن تحریم‌ها خواهیم کرد. مذاکرات مهم است، ولی فعال‌کردن میدان هم مهم است.»
نظر سید ابراهیم رئیسی درخصوص برجام نیز اینگونه بود: «ما به برجام حتما به عنوان یک تعهد پایبندیم اما برجام را یک دولت مقتدر باید اجرا کند.ما دنبال منافع ملتیم. اگر منافع مردم در هر قراردادی باشد ما آن را می‌پذیریم. قرار بود برجام مشکلات مردم را حل کند، اما رئیس پیشین بانک مرکزی گفت نتیجه آن هیچ است. ما به این قرارداد 9بندی که رهبر انقلاب تأیید کردند، پایبندیم اما شما نمی‌توانید آن را اجرا کنید.»
علیرضا زاکانی به سؤالی درباره بی‌اثرکردن تحریم‌ها اینگونه پاسخ داد: «اولین کار تغییر رویکرد غلط دولت کنونی است؛ تکیه خود را روی توانمندی داخلی می‌گذاریم و با جهان هم تعامل می‌کنیم. توجه به تولید داخل عملا تحریم را بی‌اثر می‌کند.» محسن مهرعلیزاده همچنین تنها از ایجاد فضای امن برای ایرانیان خارج از کشور در دولت پیشنهادی خود گفت .
این مواضع از سوی این کاندیداهای ریاست‌جمهوری در حالی عنوان می‌شد که نامــــــزدهایی همچــــــون سیدامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی چندان به موضوع سیاست خارجی نپرداخت و تنها با این جمله که دولت فرصت مذاکره را با بدمذاکره‌کردن از بین برد، تمرکز بر سیاست داخلی را به سیاست خارجی ترجیح داد.
برنامه‌های اقتصادی کشور را نمی‌توان معطل غرب کرد
عدم پرداختن به کلیات سیاست خارجی از سوی کاندیداهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری «اصفهان زیبا» را بر آن داشت تا با برخی از کارشناسان و تحلیلگران حوزه بین‌الملل گفت‌وگو کند.
جعفـــــــــر قنادباشــــــــی، کارشـــــناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه در مناظره‌های انتخاباتی آنطور که باید به سیاست خارجی پرداخته نشد، به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «کاندیداها جسته و گریخته و در حین گفت‌وگوها و برنامه‌های خود در خصوص سیاست خارجی صحبت‌هایی کرده‌اند. البته امیدواریم در فرصت باقی‌مانده تا انتخابات به این موضوع بیشتر بپردازند.» او می‌افزاید: «سیاست خارجی دارای دو بخش است؛ بخش راهبردی که به راهبردها و اصول کلی اشاره دارد و بخش تاکتیک‌ها که به تناسب زمان تغییر می‌کند. رئیس‌جمهور معمولا نمی‌تواند اصول کلی و راهبردهای سیاست خارجی یک کشور را تغییر دهد؛ سیاست خارجی در هر کشور مجموعه‌ای از اصول قانون اساسی، قوانین صادرشده از مجلس شورای اسلامی، سیاست‌های کلی نظام و در نهایت عقاید مردم است. لذا یک رئیس‌جمهور هیچگاه سیاست خارجی یک نظام را تعیین نمی‌کند. بلکه او می‌تواند تنها بر اساس اختیارات خود، سیاست خارجی را اجرا کند و بر اساس اصول فرعی یا بخش تاکتیک‌های سیاست خارجی و متناسب با شرایط با کشورهای مختلف مذاکره و رفت‌وآمد می‌کند.» قنادباشی می‌گوید: «رئیس‌جمهور باید موافق سیاست‌های نظام باشد و اصول راهبردی سیاست خارجی کشور را قبول داشته باشد. برای مثال استقلال ما در گرو حفظ عزت ما در صحنه سیاست خارجی است که از اصول راهبردی این حوزه به شمار می‌رود.»
به گفته این کارشناس مسائل غرب آسیا، ایمان به توانایی‌های داخلی یک کشور برای اجرای امور از جمله موضوعات بسیار مهم در صحنه سیاست است. او می‌افزاید: «درحال‌حاضر این مسئله بسیار مورد توجه است که کاندیداهای ریاست‌جمهوری برای حل مشکلات کشور به سیاست‌های داخلی اعتقاد دارند یا سیاست‌های خارجی؟ در بین کاندیداها کسانی هستند که کمک گرفتن و اتکا به خارج را برای حل مسائل داخلی مد نظر دارند که این موضوع اصلا مورد قبول نیست. در مقابل، برخی از نامزدها قانون اساسی، سیاست‌های نظام و آرمان‌های انقلاب اسلامی را در پیشرفت و توسعه کشور مؤثر می‌دانند.»
قنادباشی در پاسخ به این پرسش که آیا شما معتقدید با تمرکز بر سیاست‌های خارجی نمی‌توان کشور را از فشار حداکثری تحریم نجات داد، می‌گوید: «هیچ‌کس در جمهوری اسلامی ایران مخالف روابط با خارج نیست. مهم نوع نگاه ما به این مسئله است. اینکه در روابط بین‌الملل نباید هیچ باجی به کشورهای دیگر داد. تجربه به ما ثابت کرده که به وعده‌های غربی‌ها نمی‌توان اعتماد کرد. در حال‌حاضر اکثریت مردم ما معتقدند ما نمی‌توانیم به وعده‌های غربی‌ها و در راستای رفع بحران اقتصادی امید داشته باشیم.»
او ادامه می‌دهد: «در دولت کنونی ما شاهد عدم تحقق وعده‌های اروپا درخصوص حمایت‌های اقتصادی در رابطه با برجام بودیم. با اینکه ما به تعهدات برجامی خود عمل کردیم، اما آن‌ها به هیچ‌کدام از قول‌های خود عمل نکردند. در این شرایط می‌توان همه چیز را بر مبنای مذاکره گذاشت و این تصور از سیاست خارجی غلط است. البته ما مخالف مذاکره هم نیستیم و با همه کشورها مذاکره کردیم و می‌کنیم. اصل برجام اساس مذاکره بود. اما نمی‌توان برنامه‌های اقتصادی کشور را موکول به تحقق وعده‌های طرف‌های برجام کرد. ما نمی‌توانیم سرنوشت کشورمان را به‌دست آن‌ها بسپاریم.» قنادباشی با اشــــــاره به مسئله «اف‌ای‌تی‌اف» می‌گوید: «ما 39شرط از 43 شرط گروه ویژه اقدام مالی را پذیرفته‌ایم. در حالی که این سازمان تنها 16 مورد را از ما قبول کرده است. خیلی کشورها حتی 6 مورد را هم نپذیرفتند. به عبارتی آن‌ها ما را بازی می‌دهند. بنابراین کسی با اصل مذاکره مخالفتی ندارد. مشکل رفتار و عملکرد آن‌ها در رابطه با ایران است که منطقی نیست.»
رئیس‌جمهور آینده نباید به غرب امتیاز بدهد
حسن هانی‌زاده، دیگر کارشناس مسائل بین‌الملل در رابطه با رویکردهای بین‌المللی نامزدهای ریاست‌جمهوری 1400 به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «هیچ‌کدام از هفت نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری به‌طور مفصل به موضوع سیاست‌خارجی و اینکه چگونه می‌توان با حفظ ارزش‌های انقلابی و دینی با جهان غرب تعامل داشت، نپرداختند. نامزدها باید بر اساس تجربه چهار دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران به دو رویکرد مهم توجه داشته باشند؛ اول مسئله حفظ الگوهای دینی و ارزش‌های انقلابی است که رئیس‌جمهور نیز نباید تحت هیچ شرایطی از این دو عبور کند. چراکه این دو پدیده جزئی از ارزش‌های مسلم کشورمان به حساب می‌آیند. دوم تعامل با جهان غرب است. این بسیار طبیعی است که ایران به عنوان یک کشور بزرگ، تاریخی و دارای تمدن کهن با جهان غرب تعامل داشته باشد؛ آن هم تعاملی دو سویه و مبتنی بر احترام متقابل. به این معنا که این تعامل باید همراه با نتایج برد برد باشد نه برد باخت. غرب نمی‌تواند از ایران استفاده ابزاری داشته باشد و ایران نیز نباید تنها مجری سیاست‌های غرب باشد. طی سال‌های اخیر ایران تعامل بسیار مهم و سازنده‌ای با جهان غرب داشت که خروجی این تعامل برجام بود. البته این توافق‌نامه نتوانست تأثیر چندان مثبتی بر اقتصاد داخلی ایران داشته باشد و به همین دلیل رئیس‌جمهور آینده ضمن حفظ توافق‌نامه برجام باید از موضع قدرت با جهان غرب روابط دو سویه‌ای داشته باشد.»
این کارشناس مسائل خاورمیانه با اشاره به اینکه تجربه ثابت کرده هرگاه ایران امتیازاتی به غرب داده است، اشتهای غربی‌ها برای کسب امتیازات بیشتر و بازتر خواهد شد، می‌افزاید: «رئیس‌جمهور آینده باید این تجربه را مد نظر قرار دهد و نباید امتیازی بیش از اندازه به جهان غرب که اشتهای سیری‌ناپذیری در راستای تسلط بر مقدرات ملت‌های شرق دارد، بدهد؛ تا کشورهای غربی هم نتوانند با استفاده از هژمونی سیاست‌های خود را به ما دیکته کنند.»
هانی‌زاده در مقایســــــه عملکـــــــرد دولت‌های گذشته ایران در حوزه سیاست خارجی می‌گوید: «ایران در یک دوره هشت‌ساله و با وجود جنگ با رژیم بعث عراق هیچگونه باج و امتیازی به کشورهای غربی نداد. پس از جنگ و در دوره سازندگی نیز تعامل مثبتی با غرب برقرار شد. اما از آن دوران به بعد و تنها در دولت یازدهم تا اندازه‌ای توانست در برابر فشار غرب ایستادگی کند. تعامل ایران با کشورهای دیگر طی هشت سال گذشته چندان دو سویه نبود و در برخی مواقع حتی امتیازدهی به غرب هم داشت.»
دولت آینده قادر به حل مسئله تحریم‌ها نیست
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه در وزارت امور خارجه اما نظراتی متفاوت از قنادباشی و هانی‌زاده دارد. او به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «درحال‌حاضر معضل اصلی ایران بحران اقتصادی و معیشت است که به سه موضوع تحریم‌ها، برگشت ایران و آمریکا به برجام و حل موضوع «اف‌ای تی‌اف» و در نهایت سیاست خاورمیانه‌ای ایران وابسته است. مسائلی که اقتصاد ایران گروگان آن‌ها شده است.»
محبعلی ادامه می‌دهد: «در حال‌حاضر مواضع آرایش انتخابات ریاست‌جمهوری بسیار روشن است. برخی از کاندیداها بنابر سابقه‌ای که دارند هم با تأیید «اف‌ای‌تی‌اف» در مجمع تشخیص مصلحت نظام مخالف هستند و هم در گذشته باعث ایجاد بسیاری از تحریم‌های اقتصادی فراوانی علیه ایران از سوی شورای امنیت و با بردن کشورمان ذیل فصل هفتم منشور ملل شدند. تحریم‌هایی که ایران را با بحران‌های بسیار جدی روبرو کرد و همچنان این شرایط ادامه دارد.»
به گفته این کارشناس بین‌الملل برخی از نامزدهای ریاست‌جمهوری از مذاکره صحبت می‌کنند، اما در مقابل مخالف برجام هستند و آن را خیانت به ایران و یک موافقت نامه خجالت آور و به اصطلاح پر هزینه می‌دانند. محبعلی می‌گوید: «در میان این هفت کاندیدا هستند کسانی که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته‌اند و طبیعتا به‌عنوان یک خطر بزرگ برای کشور به حساب می‌آیند که انتخاب آن‌ها می‌تواند ایران را دچار بحران‌های جدیدتری کند.»
مدیر کل پیشین خاورمیانه در وزارت امورخارجه با اشاره به اینکه در دولت اصلاحات رویکرد دنیا نسبت به ایران تغییر کرد، می‌افزاید: «در سال 1995 روابط ایران با اروپا کاملا متوقف شده بود. از طرفی چالش‌های میان ایران با عربستان، انفجار در مقر آمریکایی‌ها و کاهش مناسبات ایران با ترکیه و پاکستان نیز ایران را در آستانه جنگ با آمریکا قرار داد. از سویی در آن زمان سفیر ایران نیز از ترکیه اخراج شد و روزانه ترورهای بسیاری در پاکستان صورت می‌گرفت و روابط ایران با افغانستان نیز چندان مساعد نبود و شرایط و موقعیت ایران در منطقه بحرانی بود. در همان فضا با روی‌کارآمدن آقای خاتمی همه این بحران‌ها پشت سر گذاشته شد و وضعیت اقتصادی ایران نیز بهبود پیدا کرد. به عبارتی، در دولت اصلاحات کمترین تورم و بیشترین رشد اقتصادی وجود داشت. به همین خاطر دولت آقای خاتمی موفق‌ترین دولت طی این 42 سال به حساب می‌آید. شرایط سایر دولت‌ها اما به این شکل نیست و شاید فاجعه‌ترین دولت در ایران دولت احمدی‌نژاد باشد. دوره اول دولت آقای روحانی نیز تا اندازه‌ای موفق بود اما در دوره دوم به دلیل مشکلات داخلی و روی‌کار آمدن ترامپ توفیقات دوره اول هیچگاه تکــــــــرار نشد.»
پیش‌بینی محبعلی از سیاست‌گذاری رئیس‌جمهور آینده ایران در حوزه بین‌الملل چندان امیدوارکننده نیست. او عنوان می‌کند:«همانطور که اشاره کردم با چنین آرایش انتخاباتی رئیس‌جمهور آینده ایران در حل بحران‌های کشور موفق نخواهد بود. اغلب کاندیداها مخالف احیای برجام، تصویب «اف‌ای‌تی‌اف» و سیاست خاورمیانه‌ای ایران که مواضع دولت کنونی نیز به حساب می‌آیند، هستند. بنابراین آن‌ها با اعمال این رویکرد قادر به حل مسئله تحریم‌ها و بهبود مناسبات با جهان نیستند. از سویی آقایان مهرعلیزاده و همتی که تا اندازه‌ای همسو با سیاست‌های خارجی دولت کنونی هستند، با توجه به محدودیت اختیــــــارات دولت توانایی حل‌وفصل مشکلات سیاست خارجی ایران را ندارند و با وجود این شرایط، آینده خوبی را نمی‌توان برای دولت بعدی ایران در نظر گرفت.»
