تنوع آثار به نسبت ادوار گذشته، حداقل روی کاغذ، اشتیاق چندانی را برای مخاطبان ایجاد نمی‌کند و آن تنور گرمی که هرساله، جشنواره در این روزها، برای رسانه‌ها و مخاطبان خود به وجود می‌آورد، در این دوره چندان احساس نمی‌شود.
فارغ از این اتفاق که می‌توان با مهندسی تولیدات یک سال اخیر سینمایی، به آسیب‌شناسی آن رسید، عدم‌برنامه‌ریزی‌های لازم برای شکوه بیشتر جشنواره چهلم، نتوانست خلأ آثار مهم را بپوشاند. چنان‌که در ماجرای انتخاب خانه جشنواره مشاهده کردیم، میزان نبود برنامه‌ریزی هوشمندانه، بسیار بیشتر از آنچه بود که تصور می‌شد.
این شرایط سبب شد تا گزاره کوچک‌سازی جشنواره، باز هم به ذهن‌ها خطور کند. سیاستی که حداقل طی پنج سال گذشته، به‌شکلی موشکافانه جلو برود و سبب شده تا جشنواره فیلم فجر، دیگر آن حرارت دهه‌های خود را نداشته و مانند بسیاری از برنامه‌های فرهنگی کشور، به یک عادت روتین و سالانه‌ای تبدیل شود که بدون جریان‌سازی چندانی، تنها محلی برای نمایش 22 فیلم جدید سینمایی باشد.
این تهدید، بیشتر متوجه پایتخت است و کلان‌شهری مانند اصفهان می‌تواند با برخی ابتکارها، قدرت عمل را در دست بگیرد و از این تهدید، یک فرصت بسازد تا همچنان که فاصله خود در بخش اکران معمول سینماها را با تهران کم کند، در زمینه جشنواره نیز به نرم و آمار پایتخت نزدیک‌تر شود؛ امکانی که با یک برنامه‌ریزی درست و کمی تلاش در زمینه اکران، تعدد سالن، برگزاری نشست‌ها، تبلیغات مناسب و حضور فعالانه‌تر در بخش آرای مردمی، قابل تحقق خواهد بود.
نمایش در سراسر ایران کرونایی
بزرگ‌ترین چالش این روزهای جشنواره فجر، شیوع ویروس کرونا در تمامی استان‌های کشور است. یعنی در نخستین روز بلیت‌فروشی، طبق رنگ‌بندی جدید کرونایی، خیز تند موج ششم آغاز شده و این، خبر چندان خوبی برای جشنواره محسوب نمی‌شود.
حرکت پیش‌رونده کرونا سبب شده تا ظرفیت سینماها برای نمایش مشخص نباشد. این امر، بلیت‌فروشی را با اختلال مواجه کرده و به ظرفیت سینماها که در شرایط نرمال کرونایی، تدوین شده بود، فشار مضاعفی وارد می‌کند. ضمن آنکه درآمد جشنواره از محل فروش بلیت را نیز تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.
این شرایط درحالی محقق شده که امسال قرار است نمایش فیلم‌های جشنواره، در تمامی مراکز استان‌ها برقرار باشد.
سراب انتظارها
بحث شکوفایی در جشنواره فجر، در قالب برخی زمزمه‌ها، از چند سال پیش آغاز شد. نقطه تلاقی این شکوفایی نیز برای جشنواره چهلم طراحی شده بود؛ اما در کمال تعجب، جشنواره این دوره، کم‌رمق‌تر از ادوار گذشته، پا به میدان گذاشته است.
متأسفانه همان نگاه تجربی که طی
چهار دهه به جشنواره فجر شده، در این دوره نیز استمرار یافته و حالا به بهانه استقرار تیم جدید سینمایی و نداشتن زمان کافی، فرصت مهم امسال که می‌توانست ارمغان بسیار خوبی برای سینمای ایران به همراه داشته باشد نیز به سادگی از بین رفت.
حداقل انتظاری که از چهلمین دوره جشنواره فجر می‌رفت، ایجاد دبیرخانه دائمی مانند تمامی جشنواره‌ها و جوایز معتبر سینمایی جهان است؛ اما متأسفانه در تمام این سال‌ها، هیچ دلیل متقن و حرفه‌ای در جهت مقاومت در برابر چنین درخواست منطقی، ارائه نشد تا بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور، هرساله طبق سلیقه و نگاه تجربی مدیران وقت، محلی برای آزمون و خطای شیوه‌های مختلف بوده و فاصله خود را با جشنواره‌های معتبر جهانی بیشتر کند.
پروژه کوچک‌سازی
از همان زمانی که کاخ جشنواره به پردیس نه‌چندان مجهز ملت منتقل شد، پروژه کوچک‌سازی جشنواره کلید خورد. این پروژه در شکل ظاهری خود، پذیرای فیلم‌های کمتری در بخش‌هایی اندک بود و از برگزاری بخش‌هایی همچون هنر و تجربه، خارج از مسابقه و… اجتناب به عمل آمد. ضمن اینکه قوانینی برای نمایش فیلم‌ها در نظر گرفته شد تا نسخه نمایش فیلم در زمان جشنواره، با آنچه بعدها در اکران عمومی نشان داده می‌شود، تفاوتی نداشته باشد.
این مهندسی، حتی خود را در جلسات پرسش و پاسخ نیز نشان داد و با انتخاب منتقد هر جلسه توسط عوامل همان فیلم، رویه‌ای عجیب از خودزنی را در پیش گرفت که با تعجب بسیاری همراه بود.
البته می‌توان از یک زاویه دید افراطی، کیفیت فیلم‌های این دوره از جشنواره و تلاش برای حضور گمنام‌ها در بخش رقابتی را نیز بخشی از این پازل به حساب آورد. این گمانه‌زمانی محکم‌تر می‌شود که برخی اعضای هیئت انتخاب، از رد فیلم‌های شایسته حضور در بخش مسابقه، به دلایلی که حتی خودشان هم نمی‌دانند، صحبت کنند.
صحبت‌هایی که با تأیید برخی فعالان حاضر در ادوار قبلی جشنواره در حذف فیلم‌ها به بهانه‌های غیرمنطقی، همراه بود تا گزاره کوچک‌سازی جشنواره فجر، بسیار پررنگ‌تر از هر سال دیگری، مطرح باشد.
آیا دوره چهلم، دوره رفع‌تبعیض خواهد بود؟
جشنواره فیلم فجر سال‌هاست که به محلی برای تبعیض میان مخاطبان تهران با تمام شهرهای کشور تبدیل شده است. سالیان طولانی جشنواره، تنها در تهران برگزار می‌شد؛ اماطی حدود دودهه گذشته، این رویداد در برخی مراکز استان‌ها و در طول سالیان اخیر، در تمامی مراکز برگزار شده است.
اما صرف برگزاری این رویداد، تنها بخشی از روند تبعیض‌آمیز را مبرا می‌کند. مخاطبان مراکز استان‌ها همواره با این پرسش مواجه هستند که چرا تمامی فیلم‌های بخش مسابقه، در استان‌ها نمایش داده نمی‌شود؟ این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که هرساله بخشی از فیلم‌های مهم، به نمایش استانی نمی‌رسند و جالب‌تر آنکه دلیل واضح و مشخصی نیز برای این تبعیض بیان نمی‌شود.
به عنوان مثال، سال گذشته، استان شاخص و مهمی چون اصفهان، 16 فیلم از 22 فیلم بخش مسابقه را طی هفت روز نمایش داد. این در حالی است که در تهران، 22 فیلم طی 10 روز به نمایش درمی‌آید.
این تبعیض درحالی طی سالیان اخیر دایره پرسش‌مندی خود را گسترش داده که در شهری مانند اصفهان، نه مشکلی از بابت تعداد سالن نمایش‌دهنده وجود دارد و نه از بابت تعداد مخاطب، نگرانی خاصی احساس می‌شود؛ بنابراین چرا نباید تمامی فیلم‌های بخش مسابقه در اصفهان به‌عنوان یکی از سه کلان‌شهر کلیدی ایران نمایش داده شود؟!
امیدواری بسیار زیادی وجود دارد که این تبعیض، با همت وزیر ارشاد و تیم جدید سینمایی، برطرف شود تا تعداد فیلم‌های نمایش‌داده‌شده در مراکز استان‌ها، با پایتخت برابر شود. این اتفاق، حتی به شفاف‌تر‌شدن آرای مردمی نیز کمک شایانی می‌کند. وقتی برخی فیلم‌ها در مراکز استان‌ها نمایش داده نمی‌شوند، مشخص است که آمار این فیلم‌ها در قیاس با فیلم‌هایی که در شهرستان‌ها نمایش دارند، افت فاحشی خواهد داشت.
جشنواره فجر در اصفهان
تنها چیزی که تا این لحظه درباره برگزاری جشنواره فجر در اصفهان قطعی شده، نمایش آثار است. هنوز تاریخ آغاز این رویداد و تعداد فیلم‌ها و حتی سینماهای نمایش‌دهنده مشخص نشده است. اگر بخواهیم طبق تجربه سالیان گذشته صحبت کنیم، باید تا دوازدهم و سیزدهم بهمن منتظر بمانیم.
سال گذشته، این رویداد در دو پردیس ساحل و سیتی‌سنتر با ظرفیت 30درصدی نمایش داده شد. امسال هم احتمالا هنرمندان و اصحاب رسانه، در سالنی مجزا به تماشای فیلم‌ها خواهند نشست. اتفاق خیلی خوب جشنواره فجر امسال در اصفهان، به گفته رضا دهقانی، سرپرست معاونت امور هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، برگزاری بخش جنبی جشنواره، ویژه فیلم‌سازان اصفهانی است که این بخش، پس از یک سال وقفه، دوباره به تقویم جشنواره بازگشته است. بنابراین فیلم‌سازان اصفهانی که در دو سال اخیر، آثار خود را ساخته و پروانه نمایش و ساخت از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان یا صداوسیمای مرکز اصفهان داشته باشند، می‌توانند آثار خود را به دبیرخانه ارسال کنند.
سرپرست معاونت امور هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان گفته است: برخی از این آثار با انتخاب شورای پروانه نمایش اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان انتخاب می‌شد و در یکی از سال‌های جشنواره در اصفهان به نمایش درمی‌آمد. اما در آستانه برگزاری این جشنواره این انتظار وجود دارد که هم تعداد فیلم‌های جشنواره، بیشتر از سالیان گذشته شده و هم تعداد سینماهای اختصاص‌یافته، با افزایش مواجه شود. ضمن اینکه بد نیست مسئولان برگزاری هم برای نشست‌های پرسش و پاسخ هر فیلم فکری بکنند. نشست فیلم‌ها که با استقبال بالای مخاطبان، منتقدان و دوستداران سینما همراه است، تنها در تهران و به صورت محدود در مشهد برگزار می‌شود. جای چنین اتفاقی در جشنواره فجر اصفهان، خالی است و این امیدواری وجود دارد که با یک برنامه‌ریزی درست و مدون، این بخش پرطرفدار هم در اصفهان اجرایی شود تا شهر مانند زمان جشنواره کودک، تمی سینمایی به خود بگیرد و جشنواره فجر، به یک جریان غالب شهری تبدیل شود.
