فرازوفرود رادیو

اصفهانی‌هــا از هــمــان ابــتــدای راه‌اندازی رادیو در این شهر اقبال خوبی به آن نشان دادند؛ هرچند دسترسی محدودی به آن داشتند، در قهوه‌خانه‌ها دور هم جمع می‌شدند تا بتوانند گوش خود را به برنامه‌های این رسانه جدید و جذاب بسپارند و سپس درباره‌اش به بحث و تبادل‌نظر بپردازند. رادیوها در آن زمان بسیار بزرگ و جاگیر بودند (شاید به اندازه تلویزیون‌هــای 30اینچ کنونی). به گفته ارحام‌صدر نوازندگان، هفته‌ای یک‌بار در آن به مدت یک ربع، تک‌نوازی زنده داشتند. حسن کسایی، البته دو روز در هفته، یعنی پنجشنبه‌ها و دوشنبه‌ها را به خود اختصاص داده و با نواختن نی و اجرای موسیقی زنده در رادیو در میان اصفهانی‌ها محبوبیت بسیار زیادی را از آن خود کرده بود. همین موضوع باعث شد رادیو به‌تدریج به رسانه‌ای محبوب و فراگیر تبدیل شود و جای خود را در میان اصفهانی‌ها باز کند. استقبال گسترده مردم از رادیو موجب افزایش ساعت کار این رسانه از یک ساعت به دو ساعت شد؛ ساعاتی که شامل یک گرامافون کوکی و چند صفحه ۷۸ دور قدیمی از آوازهای تاج اصفهانی و غیره بود. رادیو اصفهان به مرور فعالیت‌ها و برنامه‌های خود را توسعه داد و به جذب نیروهای کاربلد و خبره پرداخت؛ به‌طوری‌که به‌جز رضا ارحام‌صدر به‌عنوان نخستین‌گوینده رادیو اصفهان، افراد دیگری نیز چون «حسین توصیفیان»، «حسین خاتم‌ساز»، «آذر پژوهش» و «پریچهر استراک» به سلک گویندگان آن روز رادیو درآمدند؛ همچنین نخستین تهیه‌کننده رادیویی آن زمان که دوره تخصصی را در تهران گذراند و به تهیه و تنظیم برنامه‌های رادیویی اصفهان پرداخت، «حسین غزالی» نام داشت. اما در ۱۳۵۰ ساختمان مرکز پخش رادیو و تلویزیون در محل کنونی بلوار سعدی موردبهره‌برداری قرار گرفت. در همین سال رادیو و تلویزیون در هم ادغام شد و محل پخش برنامه‌های رادیویی دراین مکان قرار گرفت. پخش برنامه‌های رادیو از این تاریخ به ۱۸ ساعت در روز رسید؛سپس با احتساب تقویت شبکه سراسری ۲۴ساعته شد. از ششم بهمن ۱۳۵۲ دو فرستنده اف-ام هر یک به قدرت یک کیلووات در اصفهان آغاز به کار کرد که یکی صدای اصلی فیلم‌های تلویزیونی و دیگری برنامه دوم رادیو را تقویت می‌کرد. در آن سال آرشیو شامل 12هزار حلقه نوار رادیویی بود که ۷۰درصد آن موسیقی‌های مختلف و بقیه را برنامه‌های گوناگون تولیدی و محلی تشکیل می‌داد. در ۱۳۵۵ مجموعا ۲۰ درصد از برنامه‌ها در مرکز تهیه و پخش می‌شد و ۸۰ درصد دیگر گزینش از برنامه‌های شبکه رادیو ایران بود که به وسیله این مرکز تقویت می‌شد. در این میان، اما رادیو همواره در جهت‌دهی افکار عمومی و اطلاع‌رسانی نقش مهم و تأثیرگذاری در برهه‌های مختلف داشته است؛ برای مثال، حجت‌الاسلام احمد سالک در بخشی از کتاب خاطرات خود که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، درباره نحوه کنترل مراکز مهم در اصفهان در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی می‌گوید: «پس از پیروزی انقلاب، برای سامان‌دهی هرچه بهتر فعالیت‌های خود، به اتفاق دوستان جلسه‌ای تشکیل دادیم که به موجب مذاکرات آن جلسه قرار شد اماکن حساس اصفهان از قبیل صداوسیما، پادگان‌ها، مخازن سلاح و مهمات، ساواک، شهربانی، استانداری، فرمانداری و سایر مراکز شناسایی شود. در مرحله بعد به تمامی نیروها دستور داده شد به حفاظت از مراکزی که شناسایی کرده‌اند، بپردازند. درواقع تقسیم‌بندی بین نیروها انجام شد؛ طوری که یادم هست حجت‌الاسلام اژه‌ای به اتفاق شخصی که به پدر معروف است، مسئولیت اداره و کنترل شهربانی اصفهان و کل کلانتری‌ها را به عهده گرفته و توانستند منزل مرحوم آیت‌الله حسین خادمی و آیت‌الله مدیری را که مرکز تجمع نیروهای مردمی و انقلابی بود، تحت کنترل و پوشش در آورند. البته این منازل علاوه بر اینکه محل تجمع نیروهای مردمی و انقلابی بود، در عین حال مرکز جمع‌آوری سلاح و مهمات و اطلاعات هم بود؛ یعنی کل اسلحه‌هایی که از شهرهای مختلف وارد اصفهان می‌شد، همه این‌ها در منزل آیت‌الله خادمی و آیت‌الله طاهری می‌آمد. اقدام بعدی ما این بود که به کمک چند تن از دوستانم داخل ساختمان رادیوتلویزیون اصفهان که هنوز تانک‌های نظامی رژیم پهلوی داخل آن بود، رفتیم و با اهدای شاخه گل و شیرینی به راننده تانک و خدمه‌اش، آن را از داخل رادیوتلویزیون به سمت پادگان هدایت کرده و به این وسیله در صداوسیما مستقر شدیم. اولین برنامه رادیویی را به نام «صدای انقلاب» با کمک نیروهای حزب‌اللهی که در رادیوتلویزیون بودند، پخش کردیم. از آنجایی که این کار برای اولین‌بار در اصفهان انجام می‌شد، موضوع خیلی جالبی به نظر مردم رسید. پس از آن، بعضی از برادران را آنجا مستقر و به‌سمت ساختمان ساواک اصفهان حرکت کردیم.»  این رسانه در زمان جنگ نیز نقش مهمی در جهت‌دهی به افکار عمومی داشته است.
آن‌طور که جــمــشیــد اثنــی‌عشران، از پیش‌کسوتان عرصه رادیو، دراین‌باره به «قرن‌نامه»، (ضمیمه اصفهان‌زیبا) گفته است: «در آن زمان، رادیو مردم را از خطرات حملات هوایی آگاه می‌کرد و وضعیت قرمز و زرد و سفید را به آن‌ها اطلاع می‌داد؛ چرا که رادیو با مرکز هوانیروز در ارتباط بود و زمانی که هواپیمایی وارد حیطه اصفهان می‌شد، به ما اطلاع می‌دادند در کمتر از 15 ثانیه آژیر اعلام شود. درواقع، در زمان جنگ، رادیو نقش دوسویه‌ای را بین مردم و رزمندگان در جبهه ایفا می‌کرد. افراد زیادی که در رادیو مشغول فعالیت بودند، داوطلبانه به جبهه می‌رفتند و به تهیه گزارش زنده یا ضبط شده می‌پرداختند.»

رسانه‌ای جذاب و فراموش‌نشدنی

حدود هفت دهه از راه‌اندازی و شکل‌گیری رادیو در اصفهان گذشته و به‌رغم ظهور و بروز رسانه‌های نوین دیگر این رسانه همچنان جذابیت‌ها و مشتری‌های خود را دارد و یکی از رسانه‌های پرطرفدار در بین اصفهانی‌ها به شمار می‌رود؛ زیرا  پژوهشی که در 1396 از سوی مرکز آمار انجام شد، نشان داد اصفهانی‌ها گرایش بالایی به رادیو دارند. آن‌طور که نتایج این پژوهش نشان می‌دهد: «افراد 15ساله و بیشتر در کشور به‌طور میانگین یک ساعت و چهار دقیقه در هر روز در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند که استان اصفهان در این شاخص با 59 دقیقه در رتبه 11 قرار دارد. بیشترین میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در استان تهران با یک ساعت و 31 دقیقه در هر روز و پس از آن‌ها در استان‌های هرمزگان و گیلان است؛ همچنین، اصفهان در شاخص مطالعه روزنامه با سرانه یک ساعت و ۳۸ دقیقه در ماه، رتبه هفتم را در کشور دارد؛ این درحالی است که سرانه مطالعه روزنامه به‌صورت چاپی و الکترونیکی در هر ماه در استان گیلان دو ساعت و ۳۴ دقیقه است که بالاترین مقدار را به خود اختصاص داد و سیستان و بلوچستان با ۲۷ دقیقه کمترین مطالعه سرانه روزنامه را دارد. میانگین سرانه مطالعه روزنامه در کشور یک ساعت و ۲۶ دقیقه در ماه است. سرانه زمان مطالعه روزنامه‌های الکترونیکی در این استان در هر ماه ۵۶ دقیقه و روزنامه‌های چاپی ۴۲ دقیقه در ماه است. سرانه زمان گوش‌دادن به برنامه‌های رادیویی در هر روز در استان اصفهان ۲۹ دقیقه (در منزل و خارج از منزل) است که در این زمینه در رتبه نخست و استان ایلام با هفت دقیقه در رتبه آخر قرار دارد. میانگین سرانه کشوری در این شاخص ۱۸ دقیقه است. از طرفی، اصفهان درزمینه سرانه زمان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی در هر روز رتبه هفتم کشور را دارد و پایین‌تر از میانگین کشوری است؛ به‌طوری‌که سرانه آن برای روزهای تعطیل دو ساعت و ۱۹ دقیقه و روزهای غیرتعطیل دو ساعت و ۲۱ دقیقه است.
 این اعداد و ارقام همچنین نشان می‌دهد اخبار سیاسی برای مردم از اولویت ویژه‌ای برخوردار است؛ آن‌چنان که موضوع‌های سیاسی اولویت نخست ۲۵درصد از جامعه آماری موردبررسی در مطالعه روزنامه است. از سوی دیگر ،همچنین در 1395 بر اساس کارشناسی‌های انجام شده در 32 مرکز صدا و سیمای استان‌های کشور رادیو نما راه‌اندازی شد. این اقدام باعث شد بیش از 50 درصد مخاطبان رادیو اصفهان از طریق گیرنده‌های دیجیتال در منازل به برنامه‌های رادیویی گوش کنند. رادیو اصفهان با فاصله بسیار خوب جزو پنج رادیو برتر مراکز صداوسیمای استان‌های کشور است.
اصلی‌ترین اقبال مردم به رادیو شاید در دسترس و فراگیربودن این رسانه است؛ رسانه‌ای که افراد در مکان‌های مختلف و در حین انجام کار می‌توانند به آن گوش فرا دهند و از تنوع برنامه‌های آن استفاده کنند.