سیاست فیس‌‌بوک مبنی بر دنبال کردن سود فارغ از تمامی این آسیب‌‌های مستند و مکتوب باعث شده است که برخی این شرکت را با گروه کمپانی‌‌های بیگ توباکو (2) مقایسه کنند که در دهۀ 1950 میلادی می‌‌دانست محصولاتش سرطان‌‌زا هستند اما تا قرن بیست‌‌ویکم این مسئله را به‌‌طور علنی انکار می‌‌کرد. بااین‌‌وجود، کسانی که به مطالعۀ تأثیر استفاده از شبکه‌‌های اجتماعی بر نوجوانان می‌‌پردازند، نیازی به یک پژوهش داخلی سانسورشده ندارند تا متوجه شوند که اینستاگرام می‌‌تواند به نوجوانان آسیب بزند. بسیاری از مقالات پژوهشی منتشرشده تحت داوری همتا به چنین مسئله‌‌ای اشاره کرده‌‌اند.
درک تأثیر شبکه‌‌های اجتماعی بر نوجوانان ازآن‌جهت اهمیت دارد که تقریباً تمامی آن‌‌ها هرروزه برای مدتی آنلاین می‌‌شوند. نتایج یکی از نظرسنجی‌‌های مرکز تحقیقات پیو (3) نشان می‌‌دهد که 89 درصد از نوجوانان گفته‌‌اند «تقریباً به‌‌طور دائم» و یا «چندین بار در روز» آنلاین هستند.
احتمال اینکه نوجوانان وارد اینستاگرام شوند از هر شبکۀ اجتماعی دیگری بیشتر است. اینستاگرام تبدیل به بخشی جدایی‌‌ناپذیر از زندگی دوران بلوغ شده است. بااین‌‌وجود، مطالعات متعدد دائماً بر این مسئله تأکید دارند که نوجوانان هرچه بیش‌‌تر از اینستاگرام استفاده می‌‌کنند، به‌طورکلی وضعیت بهزیستی، عزت نفس، رضایت از زندگی، حال روحی و تصویر بدنی آن‌‌ها ضعیف‌‌تر می‌‌شود. یکی از پژوهش‌‌هایی که در این خصوص انجام شد نشان داد که دانشجویان کالج هرچه بیش‌‌تر در طول روز از اینستاگرام استفاده می‌‌کردند، حال روحی و رضایت از زندگی آن‌‌ها هم در آن روز بدتر و کم‌‌تر می‌‌شد.

قیاس‌‌های ناسالم

اما اینستاگرام صرفاً به دلیل محبوب بودنش نیست که مشکل‌‌آفرین شده است. دو ویژگی کلیدی در اینستاگرام وجود دارد که به نظر می‌‌رسد این رسانۀ اجتماعی را به‌‌طور ویژه‌‌ای خطرناک می‌‌کند. اول اینکه این شبکۀ اجتماعی به کاربران خود اجازه می‌‌دهد هم افراد معروف و به‌‌اصطلاح سلبریتی‌‌ها و هم دوستان خود را دنبال کنند که هر دو گروه می‌‌توانند تصویری دستکاری‌شده و فیلترشده از یک بدن غیرواقعی و برداشتی به‌‌شدت گزینشی از یک زندگی ایدئال را به مخاطبانشان ارائه کنند.
درحالی‌‌که همۀ شبکه‌‌های اجتماعی به کاربران اجازه می‌‌دهند که خود چیزی را که می‌‌خواهند به جهانیان نشان دهند انتخاب کنند، اینستاگرام به خاطر ابزارها و امکانات ویرایش و فیلتر تصاویرش بدنام شده است. به‌‌علاوه، اینستاگرام پلتفرمی است که بین سلبریتی‌‌ها، مدل‌‌ها و اینفلوئنسرها محبوب است. فیس‌‌بوک به رسانه‌‌ای در دست مادربزرگ‌‌ها و پدربزرگ‌‌ها تنزل رتبه یافته است؛ اما برای نوجوان‌‌ها، اینستاگرام و آن اختلاط یکپارچه از سلبریتی‌‌ها و نسخه‌‌های روتوش‌‌شده از دوستان واقعی، فضایی را فراهم می‌‌کند که به‌‌شدت مناسب این است که فرد خود را با کسانی که در زمینه‌‌ای خاص، به‌‌ظاهر از او «بهتر» هستند مقایسه کند.
به‌‌عنوان یک قانون کلی، انسان‌‌ها همیشه به دیگران نگاه می‌‌کنند تا بفهمند که چطور خود را با جامعه انطباق دهند و بر این اساس زندگی‌‌هایشان را نیز ارزیابی و قضاوت کنند. نوجوانان به‌‌طور ویژه‌‌ای در برابر این قیاس‌‌های اجتماعی آسیب‌‌پذیر هستند. تقریباً همه‌مان به خاطر داریم که چطور در دوران دبیرستان نگران این بودیم که خودمان را با هم‌‌کلاسی‌‌ها وفق دهیم. اینستاگرام این نگرانی را تشدید می‌‌کند. خیلی سخت است که بخواهی خودت را با سوپرمدلی مقایسه کنی که (اگرچه فیلتر شده است) فوق‌‌العاده به نظر می‌‌رسد.
قیاس‌‌های ناسالم و منفی با دیگران باعث می‌‌شود که افراد به بدن‌‌ها و زندگی‌‌های به‌‌ظاهر بهتر بقیه حسادت کنند. حتی اخیراً پژوهشگران تلاش کردند با یادآوری این نکته به کاربران اینستاگرام که پست‌‌های منتشرشده در این پلتفرم غیرواقعی هستند، با چنین احساساتی مقابله کنند.
این تلاش‌‌ها نتیجه‌‌ای به دنبال نداشت. قیاس‌‌های منفی که متوقف کردن آن‌‌ها تقریباً غیرممکن بود، همچنان به حسادت و عزت نفس پایین‌‌تر منتهی می‌‌شدند. در پژوهش‌‌های انجام‌‌شده، حتی وقتی‌‌که شرکت‌‌کنندگان می‌‌دانستند تصاویری که در اینستاگرام به آن‌‌ها نشان داده می‌‌شود روتوش و ویرایش شده‌‌اند، بازهم دختران نوجوان پس از مشاهدۀ این تصاویر حس بدتری نسبت به بدن خودشان داشتند. برای آن دسته از دخترانی که گرایش زیادی به قیاس‌‌های اجتماعی دارند، این تأثیرات می‌‌توانند حتی مخرب‌‌تر از این هم باشند.

شیءانگاری و تصویر بدنی

خطرناک بودن اینستاگرام برای نوجوانان دلیل دیگری هم دارد و آن این است که تأکید این پلتفرم بر تصویر بدن افراد باعث می‌‌شود که کاربران هم به‌‌شدت بر این موضوع متمرکز شوند که بدنشان از نگاه دیگران چگونه است. پژوهش‌‌ها نشان داده است که برای دختران نوجوان و هم‌‌چنین تعداد فزاینده‌‌ای از پسران نوجوان، اینکه بدن‌‌هایشان را به‌‌عنوان موضوع یک عکس در نظر بگیرند، افکار نگران‌‌کننده را دربارۀ اینکه دیگران چه دیدی نسبت به آن‌‌ها دارند افزایش خواهد داد و این خود باعث می‌‌شود که از بدن‌‌هایشان احساس شرم کنند. فقط کافی است که از خودشان یک سلفی برای پست کردن بگیرند و این باعث می‌شود که کمی بعدتر احساس بدتری دربارۀ نگاه دیگران به خودشان داشته باشند.
اینکه یک شی‌‌ء باشی تا دیگران تماشایت کنند باعث نمی‌‌شود که این به‌‌اصطلاح «نسل سلفی» احساس قدرت کنند و به خودشان اطمینان داشته باشند بلکه می‌‌تواند دقیقاً عکس این احساسات را در افراد برانگیزد. مشکلاتی که این مسئله برای سلامت افراد ایجاد می‌‌کند، ناچیز و کم‌‌اهمیت نیستند چراکه نارضایتی از بدن در طول سال‌‌های نوجوانی یکی از عوامل ثابت و تأثیرگذاری است که می‌‌تواند تعیین‌‌کنندۀ بروز اختلالات تغذیه‌‌ای در آینده باشد.
فیس‌‌بوک با این پژوهش داخلی به چیزی معترف شده است که پژوهشگران سال‌‌هاست در حال مستند کردن آن هستند: اینستاگرام می‌‌تواند به نوجوانان آسیب بزند. والدین می‌‌توانند به حل این مشکل کمک کنند بدین ترتیب که به‌‌طور مکرر با فرزندانشان دربارۀ تفاوت بین ظاهر و واقعیت صحبت کنند، آن‌‌ها را تشویق کنند که با دوستانشان تعامل رودررو داشته باشند و به‌‌جای تمرکز بر سلفی گرفتن، از بدن‌‌های خود به روش‌‌های فعالانه‌‌تر و مفیدتری بهره ببرند.
حال پرسش اصلی اینجاست که فیس‌‌بوک چطور به این نتایج زیان‌‌بار رسیدگی خواهد کرد. تاریخ و دادگاه‌‌ها اصلاً نسبت به مخفی‌‌کاری و رویکرد ریاکارانۀ بیگ توباکو بخشاینده نبوده‌‌اند.

پی‌‌نوشت‌‌ها:
1. body image، تصویر بدنی به معنای تصوری است که فرد از زیبایی و جذابیت جنسی بدن خود دارد.
2. Big Tobacco
3. Pew Research Center
این مطلب ترجمۀ مقاله‌‌ای است به قلم کریستینا اسپیرز براون، استاد روان‌‌شناسی در دانشگاه کنتاکی که در تاریخ 16 سپتامبر 2021 در وب‌‌سایت کانورسیشن (theconversation.com) منتشر شده است. این سازمان رسانه‌‌ای می‌‌کوشد نتایج پژوهش‌‌ها و مقالات منتشرشده توسط محققان، متخصصین و دانشگاهیان در حوزه‌‌های مختلف را در دسترس عموم قرار دهد.