حسن بنی هاشمی، رضا مهیمن، زاون قوکاسیان، بهنام جعفری، احمد غفارمنش، محمود یاراحمدی، حسین سیاح، محمدعلی میاندار، فرهاد پور عظیم، حجت اله سیفی، کیانوش عیاری، موسی اکرمی، اکبر خامین، رحیم علی افشاری و ناصر غلامرضایی برخی از نام‌هایی بودند که به این جریان پیوستند تا راه خود را از دل جریان موجود باز نمایند و سینمایی دیگر بسازند.
حالا پس از گذشت سال‌ها، فرصتی علیه فراموشی فراهم شده تا آثار این فیلمسازان که بعضی در دل سینمای دهه‌های بعد جا خوش کرده‌اند و به نوعی مسیر را ادامه داده‌اند و برخی تنها خاطره آن سال‌ها را زندگی کرده‌اند و از مسیر دور افتاده‌اند را به تماشا بنشینیم.
دفتر تخصصی سینما شهرداری اصفهان، وب سایت تخصصی فیلم کوتاه فیدان و فیلم خانه حوزه هنری مجری این برنامه هستند و دوستداران سینما در اصفهان می‌توانند در این برنامه ترکیبی از فیلم‌های منتخب سینمای آزاد ایران و سینمای آزاد اصفهان را در سه روز از ۲۸ دی‌ماه تا پنج‌شنبه ۳۰ دی‌ماه ساعت ۱۵ تا ۲۱ در سینما سوره حوزه هنری اصفهان به تماشا بنشینند.
حرکتی در ادامه جریان متمرکز و مداوم پژوهش بر سینمای آزاد
مصطفی حیدری رئیس دفتر تخصصی سینما اصفهان (وابسته به سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان) که برگزاری این برنامه از سوی این مرکز را در ادامه برگزاری آیین تجلیل از فیلمسازان سینمای آزاد اصفهان، تولید مستند 50 دقیقه‌ای«رفیقان هشت میلیمتری» به تهیه‌کنندگی مشترک ابوذر مسائلی و دفتر تخصصی سینما، انتشاردومین شماره سینماتوگراف و انتشار کتاب «سینماهشت» می‌داند در این باره می‌گوید: به این نتیجه رسیدیم که نمایش فیلم‌های سینمای آزاد می تواند مکمل تمام این کارها باشد و با انجام آن، این جریان مهم سینمای ایران بازخوانی شود. ابتدا بنا بر نمایش آثار سینمای منتخب اصفهانی سینمای آزاد داشتیم ولی بعدا تصمیم گرفتم منتخبی از آثار سینمای ایران را هم پخش و در کنار آثار منتخب سینمای آزاد اصفهان به نمایش بگذاریم چون بسیاری از فیلم‌ها تبدیل نشده یا فیلمسازان در دسترس نبودند.
او در ادامه به همکاری با هادی علی پناه و تشکیل شورایی در اصفهان برای اجرای این برنامه اشاره می‌کند و رویکرد آن را اینطور تبیین می‌نماید: هادی علی پناه سال‌ها در زمینه پژوهش و جمع‌آوری آرشیو سینمای آزاد تلاش کرده و حدود 100 فیلم از فیلمسازان مختلف این جریان را به فیلمخانه ملی داده تا تبدیل شود. بنابراین ما در اجرای این برنامه از او کمک خواستیم از طرفی شورایی در اصفهان تشکیل دادیم و با کمک این شورا اسامی فیلم‌ها را تعیین کردیم و البته فیلم‌هایی را برای نمایش انتخاب کردیم که قابل دسترس نبوده و دیده نشده باشد.
حیدری سپس به طرح 11 موضوع در کنار نمایش این فیلم‌ها اشاره می‌کند: فیلم‌های منتخب سینمای آزاد ایران و سینمای آزاد اصفهان، هر روز در سه سانس پخش می‌شود که کارشناسانی که در هر سانس حضور خواهند یافت و درباره این فیلم ها با مهمانان گفتگو می کنند. علاوه بر آن هم روز سه‌شنبه در سانس اول به موضوع دیرینه سینمای آزاد در ایران و جهان، در سانس دوم به موضوع تجربه‌گرایی در سینمای آزاد و در سانس سوم به موضوع نشانه‌شناسی پوسترهای سینمای آزاد پرداخته شده ، همچنین موضوع سانس نخست در روز چهارشنبه نیز منتخب سینمای آزاد ایران است و در سانس دوم، فرم و تصویر در سینمای آزاد و در سانس سوم جسارت در کشف ایده‌های نو در سینمای آزاد بررسی می شود. ضمن اینکه در سانس اول روز پنج‌شنبه نیز به موضوع ضرورت بازگشت به سینمای آزاد با سینمای آماتوری، در سانس دوم به سانسور در سینمای آزاد و در سانس سوم نیز به رئالیسم در سینمای آزاد پرداخته می‌شود.
او سپس می‌گوید : این برنامه تقریبا از اولین برنامه های نمایش این فیلم هاست . فکر می کنم در سال 1377 چنین برنامه ای در تهران برگزار شده ولی مطمئن نیستم و البته ذکر این نکته اهمیت دارد که کیفیت فیلم ها با آن برنامه خیلی متفاوت است چون در این برنامه ما تمام فیلم ها را با کمک فیلمخانه ملی با بالاترین کیفیت صدا و تصویر تهیه و اکران می کنیم.
جریان سینمای آزاد و رویای تحقق هنر برای هنر و هنر برای مردم
او در پایان اهمیت پرداخت به جریان سینمای آزاد را برای فیلمسازان جوان امروزبیش از همه در توجه به رویکرد کار آنها می داند: هنر برای هنر و هنر برای مردم دو اصل و دو شعار مهم اهالی سینمای آزاد بوده که بد نیست توجه فیلمسازان امروزی به آن جلب شود. از طرفی اهالی سینمای آزاد با کمترین بودجه و امکانات فیلم سازی میکرده اند در حالیکه فیلمسازان امروز فیلمسازی را منوط به تامین هزینه های سنگین کرده اند و به استناد کمبود بودجه از ساخت فیلم شانه خالی میکنند در حالیکه سینمای آزاد روبه روی این جریان ایستاد و تاکید را بر اهمیت اندیشه تا امکانات گذاشت و اعتقاد اهالی آن بر این بود که اگر فیلم برای مردم باشد دیده می شود و اتفاقا به گواه تاریخ فیلم های این جریان در آن زمان مخاطب خودش را هم جذب کرد و خوب دیده شد.
او به شکل گیری کار گروهی که از مهمترین عوامل موفقیت یک فیلم و جریان پیش برنده سینماست هم اشاره می کند: یکی از بزرگترین محاسن سینمای آزاد وجود روحیه همکاری و انجام کار گروهی و بی دریغ در آثار همدیگر است.
حیدری در پایان برگزاری برنامه “شب های سینمای آزاد” را نیز محصول کار گروهی می داند.
از تاسیس 20 دفتر فعال تا برگزاری جشنواره های مختلف و جلسات نمایش فیلم
هادی علی پناه مدیر وب سایت فیدان و کارشناس برنامه “شب های سینما آزاد اصفهان” که تجربه قابل توجهی در پیگیری و مطالعه و پژوهش بر روی جریان فیلم کوتاه ایران دارد درباره گرایش خود به جریان فیلم کوتاه و تجربه اش از در این زمینه می گوید: حوزه تخصصی من در سینما فیلم کوتاه است. قبل از وب سایت فیدان هم با انجمن سینمای جوان و نشریه تخصصی فیلم کوتاه و نشریات تخصصی دیگر مانند فیلم نگار همکاری هایی در این زمینه داشته ام وتاریخ فیلم کوتاه ایران همیشه برایم دغدغه بوده. نکته حائز اهمیت اینجاست که همیشه اشاراتی به سینمای آزاد به عنوان یک گروه آماتوری در جلسات مختلف سینمایی شده که در دهه 50 با دوربین های سوپرهشت فیلم تولید کرده ولی این توضیحات همیشه خلاصه و کوتاه بوده و تنها به اسم چند فیلم ساز محدود مانند بصیرنصیبی به عنوان آغاز کننده این حرکت و کیانوش عیاری به عنوان فیلم ساز مطرح زاده این جریان بسنده می شده است؛ فقدانی که یکی از دلایل آن کمبود اطلاعات و آرشیو بوده تا اینکه من به بهانه هایی آرام آرام به فیلم های این آدمها ، این جنبش و کتابهای بصیر نصیبی دسترسی پیدا کردم و با مطالعه و تحقیق در این زمینه این کلاف برایم باز و بازتر شد و از یک حرکت آماتوری گسترش پیدا کرد. شاید قبل از من عده ای از آن اطلاع داشتند مثل زاون قوکاسیان که از اعضای مطرح آن جنبش بوده ولی هیچ وقت به دلایل مختلف این بحث باز نشد که عمده ترینش هم ادامه پیدا نکردن این جنبش بوده و کسی تحقیق مفصلی درباره آن نکرده است. به عنوان مثال جمال امید بخش کوچکی در کتابش به آن اختصاص داده یا مسعود مهرابی همین طور اما به طور مفصل و دقیق نه.
او ادامه می دهد: من در تحقیقاتم با شناخت آدم های بیشتری از این جنبش فهمیدم که هر چند این تشکل با یک جمع کوچک آغاز شده ولی عملا و بعد از یک یا دوسال در سراسر ایران گسترش قابل توجهی پیدا کرده به طوری که 20 دفتر فعال و برنامه تلویزیونی یا رادیویی داشته، اعضای آن جشنواره های متعدد برگزار کرده اند و در جشنواره های آن زمان ایران حضور پررنگی داشته و عمدتا هم جوایزی را دریافت می کنند حتی در جشنواره های خارجی هم بعد از انتشار فیلم های کوتاه فیلم سازان دهه 20 و 30 حضورهای بین المللی متعلق به این فیلمسازهاست و در سالهای آخر فعالیتشان به سمت تولید فیلم های سینمایی، فیلم های تلویزیونی، مستندهای بلند و … هم می روند که متاسفانه ناکام می ماند.
می توان گفت انجمن سینمای جوان و بخش تولید سینمای کانون پرورش فکری نیز یا به نوعی از جریان سینمای آزاد الگوبرداری کرده یا حتی در مقابل آن ایجاد شده و مشخصا سینمای جوان به نوعی در رقابت با سینمای آزاد بوجود آمده است. در اهمیت این جنبش همین بس که اگر ادامه پیدا می کرد چه بسا بسیاری از فیلم سازان دیگر این جریان در حال حاضر در زمره فیلم سازان تاثیر گذار سینما بودند کما اینکه در حال حاضر هم عده ای شان هستند اما نه در قالب سینمای آزاد.
جاری اندیشه در سینما
علی پناه سپس نگاه و ایده اصلی اهالی سینمای آزاد را اینطور تشریح می کند: آنها بر این باور بودند که ما سینمای جریان اصلی( فیلم فارسی) را نمی پسندیم چه به لحاظ فرم، چه مضمون و چه اندیشه و می خواهیم در تقابل با آن فیلم بسازیم البته چون آن زمان امکانات اصلی (دوربین ها و فیلم های 16 دست این استودیوها بوده و آنها براحتی این امکانات را در اختیار افراد نمی گذاشتند) ایده استفاده از دوربین هشت که دوربین در دسترسی بوده و برای ضبط فیلم های خانوادگی استفاده میشده، مطرح می شود و من پس از جمع آوری این فیلم ها و دیجیتال کردنش با کمک فیلم خانه ملی و خانم لادن طاهری مدیر آن که خیلی در این مسیر با ما همراهی کرد متوجه شدم واقعا هم اندیشه پشت این فیلم ها بسیار سازنده، نوجو و عمیق بوده. در واقع ممکن است اغلب این فیلم ها دچار نقص فنی باشند یا سازندگانشان نقص دانش سینمایی داشته باشند چون جوان و در حال یادگیری سینما آن هم به شکل خودآموخته بوده اند اما در تفکر پس این فیلم ها اندیشه عمیقی جریان دارد و نشانگر دغدغه های اجتماعی و فرهنگی سازندگانشان است. ضمن اینکه استعداد و نبوغ برخی فیلم سازان هم مثل حسن بنی هاشمی، بهنام جعفری، کیانوش عیاری، داریوش عیاری و … از همان ابتدا مشهود بوده و آنها جریانی را پایه گذاری می کنند که اتفاقا مورد توجه و حمایت فیلمسازان برجسته آن زمان مثل فریدون رهنما، خسرو سینایی، ناصر تقوایی و … قرار می گیرد. شاید برایتان جالب باشد که اهالی سینمای آزاد در آن زمان حتی یک نهاد بین المللی هم تاسیس کرده اند و در حال گسترشش بوده اند که با وقوع انقلاب ادامه پیدا نمی کند.
او تاکید می کند: وابستگی سینما به سرمایه مساله مهم سینماست و طبیعی است که در هر کشوری یک جریان اصلی سینما وجود دارد که ورود به آن سخت است و سرمایه و تولید را بدست دارد. اما همواره سینمای آلترناتیو چه از نوع تجربی، زیرزمینی، آوانگارد و … در پی پیدا کردن راهکاری برای رسیدن به سینما از روش های ارزان تر است و خوشبختانه استفاده از دوربین سوپرهشت باعث می شود سینما از احتیاج به سرمایه خلاص شود و فیلم سازان با پول کمتری فیلم بسازند و چون این افراد هم فکر هم بوده اند یک روحیه همکاری بینشان شکل می گیرد. مثلا با اینکه بنی هاشمی فیلم ساز برجسته آن جنبش است و همه با احترام از او یاد می کنند دائم در فیلم های جوان ترها و دیگر اعضای جنبش به عنوان فیلم بردار، صدا گذار ، تدوین گر و … حضور دارد. یا مهرداد تدین، بهنام جعفری و …
او در تکمیل اقدامات و حرکت های مهم اهالی جریان سینمای آزاد به نمایش فیلم های فیلم سازان برجسته دنیا مثل گدار، کوروساوا و … و انتشار مطلب درباره آن اشاره می کند و می گوید: مثلا اولین مطلب درباره گدار را اهالی سینمای آزاد در ایران نشر و کارهایی از این دست را انجام می دهند.
این پژوهشگر سینما فیلم های جریان سینمای آزاد را مشتق از افکار و زندگی سازندگانشان دانسته و به وجود نوعی خلوص در آن اشاره می کند که باعث می شود برای مخاطب ملموس باشد و اضافه می کند: فیلمسازان امروز خیلی متوجه نیستند که می توانند روش آلترناتیوی برای ساخت فیلم پیدا کنند چون آن ایده و فکر وعزم را ندارند.
او درپایان واکنش ها در آن زمان به جریان سینمای آزاد را که به نوعی انقلابی علیه جریان موجود سینما در آن زمان بوده اینطور شرح می دهد: در ابتدا واکنش های مخالف زیاد بوده به طوری که در مجله فردوسی و دیگر مجلات در سالهای اول مطالبی علیه سینمای آزاد و در تمسخر آن نوشته و نشر می شود اما بعدا با تثبیت فیلمسازان این جریان تمسخرها از بین می رود و آنها تمام تلاششان را برای جذب مخاطب به نسبت امکانات و فرصتشان می کنند و با این اوصاف تولید متن، تحقیق و پژوهش درباره این دوره و این آثار در حال حاضر بسیار اهمیت داشته و جای کار دارد.
