اما با این حال، کارشناسان و تحلیلگران تعامل و توافقات میان تهران و آژانس را مقدمه‌ای برای از سرگیری مذاکرات برجام و زمینه‌ساز گفت‌وگوها در به حرکت‌درآوردن مذاکرات برجامی جا مانده از دولت قبل و توسط دولت حجت‌الاسلام رئیسی در وین می‌دانند. محمدعلی سبحانی، مدیرکل پیشین خاورمیانه در وزارت امور خارجه و سفیر سابق ایران در قطر، لبنان و اردن در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» شرایط پیش روی تهران در خصوص مذاکرات وین را با توجه به سفر رافائل گروسی به تهران و نشست شورای حکام طی روزهای اخیر با محوریت فعالیت‌های هسته‌ای ایران بررسی کرد. به گفته این دیپلمات سابق، تنها موضوعی که در حال حاضر باید در سیاست خارجی ایران مورد توجه قرار گیرد، منافع ملی ایران و البته در چارچوب سیاست‌های نظام است؛ آنچه که خوشبختانه از سوی تیم جدید وزارت امور خارجه و در توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیده شد. به گفته سبحانی، این توافق نشان از رویکرد صحیح آقای امیرعبدالهیان را داد، چراکه اگر صورت نمی‌گرفت، شورای حکام مطمئنا علیه ایران قطعنامه صادر می‌کرد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
آیا می‌توان با توجه به توافق اخیر ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و عدم صدور قطعنامه شورای حکام ارزیابی دقیقی درخصوص سیاست خارجه دولت سیزدهم در رابطه با مذاکرات وین داشت؟
کمتر از دو ماه از آغاز به‌کار دولت سیزدهم نگذشته است و باید به وزارت خارجه دولت آقای رئیسی فرصت داد و صبور بود.
اما دولت جدید تا اندازه‌ای از مواضع سیاست خارجی خود درخصوص نزدیکی روابط با همسایگان و تعامل با جهان گفته است.
بله. طبق صحبت‌های حجت‌الاسلام رئیسی اولویت سیاست خارجی ما در راستای رفع تحریم‌ها و مدیریت کروناست. ایشان اولویت کنونی ایران را در راستای کنترل کرونا و واکسیناسیون می‌دانند که برای این منظور باید روی بحث تحریم‌ها نیز تمرکز کافی داشته باشیم. اما رفع تحریم‌ها نیاز به پیش‌زمینه‌ای هم دارد و آن گفت‌وگوهای بین المللی است. این گفت‌وگو ها می‌تواند به هر اسمی مطرح شوند؛ به اسم رفع تحریم، به اسم برجام و یا هر عنوان دیگری. به عبارتی اگر همه چیز در چارچوب توافقات پیش رود، بحران‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. اما اگر توافقات صورت نگیرد، به دنبال آن‌ها مشکلات ما درخصوص تحریم‌ها نیز بیشتر خواهند شد. بنابراین استفاده از رویکرد تعامل و توافق البته با درنظرگرفتن منافع ملی ایران باید در اولویت دولت باشد.
به عقیده شما تعاملات و توافقات منطقه‌ای ایران بر تعاملات بین‌الملل مقدم است یا اینکه این دو مکمل یکدیگر هستند؟
مذاکرات منطقه‌ای خیلی مهم است، خیلی بیشتر ازآن چیزی که شما فکر می‌کنید. اما اگر در مذاکرات بین المللی توفیقی حاصل نشود، امکان ایجاد روابط سازنده در منطقه هم بسیار کم است. بنابراین ما بایستی از اینگونه دیدارهای بین المللی همچون سفر رافائل گروسی به تهران استقبال کرده و از فرصت‌های پیش روی ایران استفاده کنیم. چراکه تنها موضوع قابل اهمیت رسیدن به یک توافق سازنده است؛ آنچه به نفع ملت ایران باشد. در سیاست خارجه اصطلاحی به نام استمرار وجود دارد که یک اصل بسیار مهم است، رفع تحریم‌ها جنبه ملی دارد و کسی نمی‌تواند آن را جناحی نشان دهد. بر اساس اصل استمرار مهم‌ترین مبحث سیاست خارجه ایران موضوع برجام و دستاوردهای ناشی از آن است. خوشبختانه سیاست دولت آقای رئیسی و وزیر خارجه ایشان متوازن است. دولت جدید نیز به سمت رفع تحریم‌ها پیش خواهد رفت، اما با کمی تأخیر.
چرا تأخیر؟
متأسفانه تغییر دولت‌ها، سیاست‌های استراتژیک کشور را با کمی وقفه روبه‌رو می‌کند. خوشبختانه دولت سیزدهم در زمان خوبی از لحاظ تعاملات بین‌المللی آغاز به کار کرده است. اجلاس شانگهای و همچنین اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل فرصت‌هایی است که باید از آن‌ها به نفع کشورمان استفاده کنیم و با گفت‌وگوها، دیدارها، سفرهای بین‌المللی جامعه جهانی را با خود همسو کرده و تا رفع تحریم‌ها برای ایران پیش رویم.
احتمال از سرگیری مذاکرات برجام با توجه به مصوبه‌های مرتبط با این موضوع در مجلس تا چه اندازه است؟
تصمیم نهایی برعهده مسئولان عالی رتبه نظام است. توافق کنونی ایران با آژانس نیز آنچنان بر طبق این مصوبه مجلس نبود، اما صورت گرفت. بنابراین جای نگرانی وجود ندارد. زمانی که پای منافع ملی وسط باشد، همه قوا با یکدیگر متحد خواهند شد.
ارزیابی شما از تیم جدید وزارت خارجه چیست و به نظر شما روند آتی مذاکرات برجامی به چه نحوی ادامه خواهد داشت؟
آقای امیر عبداللهیان یک کارشناس وزارت خارجه است. ممکن اســــت گرایش‌های متفاوتی نسبت به آقای ظریف و درخصوص مذاکرات برجام داشته باشد ، اما او یک کارشناس است و به شرایط و موقعیت کنونی ایران تسلط و آگاهی کامل دارد. برای مثال توافق اخیر ایران با آژانس نشان از رویکرد صحیح آقای امیر عبدالهیان دارد. چراکه اگر این سفر آقای گروسی با موفقیت صورت نمی‌گرفت، شورای حکام مطمئنا علیه ایران قطعنامه صادر می‌کرد. آنچه در زمان آقای احمدی‌نژاد رخ داد و نتیجه‌اش ارسال پرونده ایران به شورای امنیت و گرفتارشدن کشورمان ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل دربند 41 بود. همان بندی که شرایط کنونی را برای ما ایجاد کرده است و اگر بند 42 این فصل منشور سازمان ملل شامل حال ایران شود، دیگر رفع تحریم‌های بین المللی غیر ممکن خواهند شد. بنابراین شرایط حاضر بسیارحساس‌تر از دفعات قبل است و البته دولت جدید، وزیر امور خارجه و تیم ایشان به خوبی بر این شرایط واقف هستند.
جدای از عملکرد دولت ایران در این رابطه، صحبت‌های اخیر سخن‌گوی وزارت امور خارجه آمریکا نشان می‌دهد که ایالات متحده بدون هماهنگی با رژیم صهیونیستی قدمی در راستای بازگشت به برجام بر نمی‌دارد. همچنین مواضع اخیر روسیه در قبال رژیم صهیونیستی نیز به نوعی حمایتگرانه است. به نظر شما آیا در این شرایط و با توجه به اینکه رژیم صهیونیستی از مخالفان برجام است، می‌توان انتظار بهبودی روابط را داشت؟
بسیار واضح است که بزرگ‌تریـــــــن دشمن بهبود رابطه ایران و آمریکا، رژیم صهیونیستی است. چراکه او به منظور پیشبرد اهداف خود در ضربه به ایران و بدجلوه‌دادن کشورمان در مقابل جامعه بین‌الملل احتیاج به کمک آمریکا دارد. اسرائیل، عربستان و امارات و بسیاری از کشورهای عربی را تنها به دلیل دشمنی با ایران مدت‌ها به خودش وصل کرد و درحال حاضر به دنبال بهبود روابط بیشتر با اعراب است. هدف اصلی رژیم صهیونیستی این است که از ایران یک تصویر خطرناک برای جامعه بین‌الملل بسازد و بدین وسیله جهان را علیه ایران متحد کرده و کشورمان را به انزوا بکشاند. در مقابل ما نیز در این شرایط باید سیاستی متفاوت از خود نشان دهیم و با اکثر کشورهایی که به رسمیت می‌شناسیم تعاملی دوستانه برقرار کنیم و ارتباطات بین المللی خود را قطع نکنیم.
از دیدگاه شما بهترین سیاست خارجی که دولت سیزدهم می‌تواند در مذاکرات وین پیش بگیرد و آن را اجرایی کند، چیست؟
بنده بارها پیشنهاد کرده‌ام که ایران باید بدون واسطه با آمریکا صحبت کند. رابطه ایران با آمریکا باید در چارچوب خودش و البته با توجه به منافع ملی ایران تعریف شود، نه بیشتر. از طرفی همانطور که اشاره کردم، منافع ما در روابط منطقه‌ای بستگی به روابط بین‌المللی خارج از منطقه دارد که محدودیت در ارتباطات بین‌المللی، فرصت‌های بسیاری را برای دشمنان ما ایجاد خواهد کرد. امروز مهم‌ترین نگرانی بابت وضع معیشت و اقتصاد مردم است و هیچ راهی برای بهبود معیشت مردم وجود ندارد، غیر از اینکه موانع را از سر راه لغو تحریم‌ها برداریم. از طرفی بدون شک درصد بسیاری از پیشرفت‌ها و توسعه اقتصاد داخلی بستگی به رفع تحریم‌ها دارد؛ سیاستی که می‌تواند باعث افزایش تولیدات داخلی شود. اینکه برخی معتقدند که تحریم‌ها اثر چندانی بر تولیدات داخلی ندارد و می‌توان بدون درنظرگرفتن آن‌ها اقتصاد کشور را مدیریت کرد، کاملا رویکرد غلطی است. آیت الله جوادی آملی بهترین توضیح را در این رابطه دادند. ایشان گفتند که شما معتقدید تحریم‌ها کمر مردم را شکسته است؟ پس ابتدا این شکستگی را معالجه کنید، پس از آن از مردم بخواهید استقامت کنند. بهترین سیاست خارجی بهبود رابطه با جهان است، آن هم راهی که بتواند ایران را از زیر بار تحریم‌ها نجات دهد. به‌عبارتی قانون سیاست خارجی امتیازدادن و امتیازگرفتن و همان سیاست برد برد است. (یک نظریه نوین در سیاست خارجی جهانی) تنها این نظریه جواب خواهد داد. کشورها باید به جای اینکه با زور مشکلات خود را حل کنند، با مصالحه و آرامش به مذاکره و تعامل با یکدیگر بپردازند و مشکلات را بدون دشمنی از بین ببرند.
البته ما شاهد اجرای این سیاست از سمت تیم جدید وزرات امور خارجه در توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم بودیم.
بله. در سفر گروسی به تهران مشخص شد هرزمان که لازم باشد، ایران نیز انعطاف و نرمش از خود نشان می‌دهد. همه کشمکش‌ها جناحی باید کنار گذاشنه شود. این مسائل تنها مربوط به رقابت‌های انتخاباتی است و در حال حاضر تنها چیزی که اهمیت دارد بهبود شرایط کشور است.
