وضعیت موجود باعث شد در آستانه روز خبرنگار با پرهیز از درج مطالب احساسی در جهت تبریک‌های معمول پای صحبت‌های کامبیز نوروزی، فعال رسانه‌ای و حقوق‌دان، برای درج نگاهی تحلیلی از شرایط موجود روزنامه‌نگاری امروز ایران و چالش‌هایش بنشینیم. نوروزی با تأکید بر اینکه مشکلات جدی مطبوعات ما خیلی قبل از کرونا آغاز شده است، می‌گوید: «کرونا تنها ماجرا را تشدید کرد که این اتفاق هم بیش از همه در دو ماه ابتدایی شیوع و البته هم پای مشاغل دیگر افتاد.» این فعال رسانه‌ای سپس فهرستی از مشکلات و مسائل فعلی مطبوعات ارائه می‌کند: «مطبوعات ما همواره نگران بقای خود هستند، علاوه براینکه مطبوعات حتی باوجود شرایط خاص اقتصادی، به دلیل بحران تأمین نیازهای اولیه مردم نمی‌توانند قیمتشان را خیلی بالا ببرند. این عوامل بر ثبات کاری و ابقای مطبوعات اثرگذار شده است. به این مسئله باید نبود سرمایه‌گذار جدی در جریان مطبوعات ما را هم اضافه کرد؛ همان‌طور که طی این سال‌ها تقریبا فقط در مورد نشریات وابسته به دولت یا سازمان‌های عمومی مثل همشهری، ایران، کیهان، اطلاعات و … سرمایه‌گذاری درازمدت رسانه‌ای داشته‌ایم. عدم امنیت شغلی روزنامه‌نگاران چه به لحاظ درآمد و اخراج نیز مسئله جدی و بحران اساسی دیگری است که در ماه‌های اخیر شدت گرفته و به‌زعم من علت اصلی آن کرونا نیست.»
روزنامه‌نگاران در 20 سال گذشته 4دوره جابه‌جایی نسلی داشته‌اند
او جابـه‌جایی‌های زیاد نسلی روزنامه‌نگاری در ایران و عدم انتقال تجربه در این رشته را معضل برآمده از نبود امنیت شغلی روزنامه‌نگاران می‌داند: «از سال 78 تاکنون، حداقل در 4 دوره روزنامه‌نگاری ایران، جابه‌جایی نسلی داشته‌ایم که با این شرایط انباشت تجربه اصلا در فضای روزنامه‌نگاری اتفاق نمی‌افتد. روزنامه‌نگاران ما با 10، 15 سال تجربه یا مهاجرت می‌کنند یا سراغ مشاغلی می‌روند که به‌واسطه آن از حداقل سطح تأمین معیشت برخوردار شوند. از سویی محدودیت‌های مطبوعات باعث کم‌شدن میزان اقبال مخاطب به آن شده است. همچنین توسعه محیط وب و استفاده از اپلیکیشن‌ها بخشی از اطلاعات موردنیاز خوانندگان را در فاصله زمانی کمی تأمین می‌کند که این عامل در کنار مشکلات مطبوعات ما، کارکرد آن‌ها را تا حدی به این محیط انتقال داده است. هرچند این فضا هیچ زمان نمی‌تواند نقش مطبوعات و کارکرد اصلی آن‌ها را ایفا کند، چون هم در میزان صحت این مطالب تردید وجود دارد هم کیفیت نشر دچار مشکل است هم اخلاق و قانون در این فضا رعایت نمی‌شود. به این‌ها باید مسئله از دست‌رفتن مرجعیت رسانه‌ای مطبوعاتمان را اضافه کنیم. مرجعیتی که متأسفانه به محیط وب و رسانه‌های خارج از کشور منتقل‌شده و برای امنیت ملی‌مان بسیار خطرناک است. با این اوصاف، من فکر می‌کنم کرونا برای مدت کوتاهی کار مطبوعات را دشوار کرد، ولی نقش تعیین‌کننده‌ای در جریان کار مطبوعات ما ندارد و مشکلاتی مثل تعدیل، اخراج، آنلاین شدن مطبوعات و … از مشکلات دیگری ناشی می‌شود و کرونا این روزها بهانه تصمیم‌گیرندگان مطبوعات ما شده است. درحالی‌که اگر سریع‌تر اقدامات اساسی برای حل مشکلات مطبوعات انجام نشود، ما با شیب تندی در تضعیف و زوال جریان کار مطبوعات مواجه می‌شویم.»
دولت و وزارت ارشاد به مسائل مطبوعات بی‌تفاوت هستند
این حقوق‌دان ایجاد تغییر در قانون مطبوعات کشور در شرایط فعلی برای کم‌شدن مشکلات در مسیر انجام کار حرفه‌ای را هم پاسخ‌گوی نیازهای جامعه روزنامه‌نگاری امروز ایران نمی‌داند: «به‌زعم من، تغییر قانون مطبوعات در حال حاضر با توجه به گرایش‌های دولت و مجلس می‌تواند باعث بدترشدن شرایط مطبوعات ما شود و اثری در توسعه وضعیت حقوق حرفه‌ای مطبوعات ندارد. قانون اساسی مطبوعات ما محدوده حقوق و وظایف مطبوعات و محدوده تکالیف دولت برای توسعه آن و گردش اطلاعات را در خود دارد، ولی متأسفانه دولت و وزارت ارشاد نسبت به مسائل مطبوعات بی‌تفاوت هستند و تاکنون برنامه‌ای برای بهتر شدن و تغییر وضعیت مطبوعات نداشته‌اند و اگر مطبوعات ما تا امروز سرپا مانده‌اند صرفا به خاطر احساس مسئولیت فردی روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه بوده است.» او سازمان‌دهی زیرساخت‌های انتشار مطبوعات مثل چاپخانه، سیستم‌های توزیع و چاپ هم‌زمان، انجام مسئله‌شناسی ملموس از وضعیت فعلی مطبوعات با مشارکت روزنامه‌نگاران و مدیران مسئول، حل مشکل بیمه روزنامه‌نگاران، اقدام برای توزیع عادلانه و قیمت مناسب کاغذ بین مطبوعات، پاسخ‌گویی و رسیدگی به اطلاعات و اخباری که از وزارت ارشاد و معاونت مطبوعاتی به‌عنوان سیستم حمایتی دولت نشر شده و ابهامات و پرسش‌هایی از مطابقت آن با قانون وجود دارد، رسیدگی به بخش زیادی از امکانات دولت که در اختیار نشریاتی قرارگرفته که هنوز چاپ‌نشده‌اند و اقدامات حمایتی برای ایجاد امنیت حرفه‌ای را پیشنهادها و راهکارهایی می‌داند که در صورت توجه دولت و بازوی مطبوعاتی‌اش می‌تواند مسیری برای برون‌رفت از شرایط و مشکلات موجود ایجاد نماید. نوروزی با وجود این مشکلات، ریشه‌دار بودن نهاد مطبوعات را عاملی در جهت تغییر و امید به روزهای روشن آینده روزنامه‌نگاری ایران می‌داند: «ناامید نیستم و فکر می‌کنم مطبوعات ما به‌هرحال از این شرایط خارج می‌شوند چون نهاد مطبوعات با سابقه 170، 180 ساله ریشه‌دار و نهادینه است. همین موضوع که در حال حاضر حدود 150 روزنامه سراسری و محلی در ایران داریم و حتی جریان‌های مخالف مطبوعات این روزها دارای رسانه هستند نشان می‌دهد قاعده بازی مستقرشده و چنین نهادی قابل تعطیل نیست، ولی با بحران‌هایی روبه‌روست که به تصور من خواهد گذشت. ما در طول 170 سال تاریخ مطبوعات ایران، نگران دخالت غیرقانونی نظمیه، ساواک و… با مطبوعاتی‌ها بوده‌ایم، ولی الان دادگاه مطبوعاتی برای پیگیری علنی مسائل روزنامه‌ها داریم، یعنی ساختار برخورد امنیتی در حوزه مطبوعات به سمت ساختار برخورد قضایی پیش رفته که در آن حق دفاعی وجود دارد و این تحولات را به‌هرحال نمی‌توان نادیده گرفت.
مناسبات روزنامه‌نگاری ما در حال سراسری شدن است
نوروزی البته توسعه حقوق اساسی مطبوعات را نیازمند زمان و صبوری اهل رسانه قلمداد می‌کند: «باوجود مشکلات و برخلاف تصور اشتباه خود جریان روشنفکری ماست که شکل‌گیری مناسبات دمکراتیک و توسعه حقوق اساسی را در طول یکی دو سال می‌خواهد، درصورتی‌که ما باید روندها را در نظر بگیریم.» این فعال رسانه‌ای همچنین سطح علمی و کیفی روزنامه‌نگاری ایران را باوجود مشکلات و محدودیت‌ها در مسیر پیشرفت و مناسبات روزنامه‌نگاری ما را در حال سراسری شدن، ارزیابی می‌کند: «روزنامه‌نگاری ایران به سمت تخصصی شدن پیش می‌رود؛ علاوه بر اینکه با تنوع سوژه در نشریات مواجهیم. از نشریات تخصصی هنری، حقوقی، اجتماعی گرفته تا اقتصادی و ورزشی و … این بهبود کیفیت در جریان نشریات استانی هم به‌خوبی دیده می‌شود. همان‌طور که در بعضی شهرها و استان‌ها نشریاتی داریم که از نشریات تهران فعالیت بهتری دارند. مثلا به‌زعم من، نشریه‌ای مثل روزنامه اصفهان زیبا نه‌تنها از روزنامه‌های تهران چیزی کم ندارد، بلکه در برخی موارد پرقدرت‌تر و حرفه‌ای‌تر هم فعالیت دارد.»
مشارکت پایین روزنامه‌نگاران عامل ضعف انجمن صنفی است
او پاسخ به نقش نهادهای صنفی برای تغییر شرایط موجود مطبوعات و عملکرد ضعیف آن‌ها می‌گوید: «توسعه هر سازمان صنفی تابع توسعه همان صنف و حرفه است. من با سابقه سال‌ها فعالیت در انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران در سمت دبیر کمیته حقوقی انجمن و فعالیت در انجمن صنفی روزنامه‌نگاران تهران در حال حاضر نمی‌توانم توسعه نهاد صنفی را مستقل از توسعه صنف بدانم. اگر در برخی کشورهای اروپایی اتحادیه‌های روزنامه‌نگاری بسیار قدرتمندند، این قدرت از خود صنف ناشی شده است. ما نمی‌توانیم درحالی‌که هنوز راه زیادی تا توسعه کامل روزنامه‌نگاری داریم انتظار کامل بودن نهاد صنفی‌مان را داشته باشیم.»
او ضعف قدرت نهادهای صنفی روزنامه‌نگاری را به دلیل تعداد کم اعضا و مشارکت پایین بخش زیادی از روزنامه‌نگاران در این فضاها می‌داند و می‌پرسد: «همین امروز چند نفر از روزنامه‌نگاران اصفهان زیبا در انجمن صنفی روزنامه‌نگارانشان عضوند؟ همان‌طور که یک دستگاه دولتی قدرتش را از قانون و حق حاکمیت می‌گیرد، نهادهای صنفی در وهله اول قدرتشان را از تعداد اعضا و میزان مشارکت اعضا می‌گیرند. بنابراین نهاد صنفی روزنامه‌نگاران برای پیشرفت به اعضای فعال نیازمند است.»
او به ذکر مثالی از قدرت نهادهای صنفی روزنامه‌نگاری می‌پردازد: «در اغلب کشورهای دنیا قدرت نهاد صنفی روزنامه‌نگاری تا حدی است که پیمان‌های دسته‌جمعی توسط آن‌ها تدوین می‌شود تا تمام رسانه‌ها حتی تلویزیون‌ها و رادیوها در چارچوب اصول پیمان جمعی با اعضایشان قرارداد کار ببندند و باوجود این حمایت‌های صنفی اخراج روزنامه‌نگاران و تعدیلشان کار ساده‌ای نیست.»
