همه می‌دانیم که بخش اعظمی از این زیبایی‌ها و جاذبه‌های اصفهان مربوط به آثار باستانی، معماری باشکوه و بافت تاریخی این شهر است. آثاری که علاوه بر زیبایی زبانزدی که دارند، دارای انباشت تاریخی قابل‌توجهی هستند و یادآور تاریخ، هنر و فرهنگ غنی مردمان این شهرند. از عظمت و شکوه و زیبایی میدان نقش‌جهان، مسجد شیخ‌لطف‌الله، عالی‌قاپو و… تا پل‌های تاریخی و بناهای بی‌نظیر در نقاط مختلف شهر زیاد گفته و نوشته شده است؛ اما نکته بسیار مهم حفظ و نگهداری این آثار است. باید بنگریم که تک‌تک ما مردم به عنوان شهروند، گردشگر، مسئول و غیره تا چه حد در این امر مهم مسئولانه و دلسوزانه برخورد کرده‌ایم؟» در نهایت و پس از نزدیک دوماه زمان برای ارسال آثار ۱۱۲ نفر با ارسال ۱۲۸۰ اثر در این جشنواره شرکت کردند که دراین میان، 49 اثر به بخش نمایشگاه این جشنواره راه یافتند. برای آگاهی بیشتر نسبت به اهداف برگزاری جشنواره با علی معینی، مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری سپاهان و رئیس شورای سیاست‌گذاری نخستین دوره جشنواره عکس «نیمه پنهان»، وحید مؤمن زاده دبیر جشنواره و همچنین محمدرضا مؤمنی از داوران این رویداد گفت‌وگو کردیم.
مــدیــرعــامـــــل شرکــت تـــوســعــــــه گردشگری سپاهان و رئیس شورای ســـیــاســـت‌گــذاری نـــخستیــن دوره جشنواره عکس نیمه پنهان درباره شکل‌گیـــری ایده این جــشــنـــواره می‌گوید: «تنها با یک نظاره و تحقیق اولیه از وضعیت میراث فرهنگی و تاریخی کشور می‌توانیم بفهمیم که وضعیت خوبی در این حوزه حکمفرما نیست. کافی است یک سرچ ساده در خبرگزاری‌های داخلی بزنیم تا متوجه شویم که با چه تعداد گزارش درباره تخریب میراث کشور روبه‌رو هستیم و بر اساس این گزارش‌ها می‌توانیم لیستی از مکان‌هایی را که مورد تخریب واقع شده یا در معرض تخریب است آماده و بررسی کنیم.» علی معینی ادامه می‌دهد: «اما یک اتفاق تلنگری بود که من را بیشتر به سمت ایده این جشنواره برد. در یکی از مجموعه‌های شهرداری اصفهان در حاشیه میدان نقش جهان فعالیت می‌کردیم و طی حادثه‌ای یکی از شهروندان با یک دیوار برخورد کرد و موجب تخریب یکی از آجرهای ساختمان پشتی مسجدجامع عباسی شد. در آنجا بود که متوجه حساسیت‌ها شدیم و پس از عذرخواهی تصویری که از مردم اصفهان بابت این اتفاق داشتم از مجموعه‌های تاریخی دیگر میدان نقش‌جهان هم بازدید کردم و متوجه شدم شرایط مساعد نیست. بنابراین به عنوان شرکتی که متولی امر گردشگری در شهرداری اصفهان است دغدغه این را پیدا کردیم تا پیشنهادی را با عنوان پیشنهاد بام‌گردی خدمت اداره کل میراث فرهنگی ارائه کنیم و طی آن بازدیدی با جمعی از عکسان و خبرنگاران از بام‌های میدان داشته باشیم که متاسفانه با عدم اقبال اداره میراث روبه‌رو شدیم و پاسخی نگرفتیم.»
ثبت عکاسانه به عنوان حافظه تاریخی
عدم پاسخ‌گویی سازمان میراث فرهنگی برای مسئله بام‌گردی و همچنین مشاهده وضعیت نابسامان حفظ و حراست از ابنیه تاریخی معینی و دیگر همکارانش را به برگزاری جشنواره نیمه پنهان هدایت می‌کند: «این شرایط ما را به این سمت برد که توجه ویژه‌ای به بحث حراست از آثار تاریخی داشته باشیم و فکر کردیم که یک ارگان دیگری هم باید به کمک سازمان میراث فرهنگی بیاید تا هم ضعف‌های مدیریتی در این حوزه مشخص شود و هم اعلانی به مردم باشد تا آن‌ها متوجه شوند بخشی از تاریخ این کشور در آثار ماندگار تاریخی و ابنیه تاریخی خلاصه می‌شود، بنابراین از عکاسان و شهروندان دغده مند خواستیم که در قالب یک جشنواره عکاسی اقدام به ثبت و مستندسازی شرایط کنونی میراث تاریخی کنند تا به عنوان یک حافظه تاریخی امکان رجوع در سال‌های آینده به وضعیت میراث تاریخی در سال 99 را داشته باشیم. کمااینکه قطعا تصاویری هم از سال‌های گذشته از این میراث باقی مانده است و با درکنار هم قراردادن این عکس‌ها می‌توانیم درباره سیر حفط و حراست از میراث گفت‌وگو کنیم و همچنین الگویی بیابیم برای مدیران کشور که از شرایط میراث تاریخی کشور آگاهی پیدا کنند و بر اساس این مستندها توجه و بودجه بیشتری را برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی اختصاص دهند.»
بی توجهی مسئولان و مردم عامل شرایط کنونی میراث تاریخی
مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری سپاهان شرایط نامساعد در حفط و میراث آثار تاریخی را از دو وجه مورد بررسی قرار می‌دهد: «از یک طرف مسئله به بی‌توجهی مسئولان به شرایط نامناسب برای بهره‌برداری برمی‌گردد. برای مثال اگر همان دیواری که آسیب دید دارای حفاظی می‌بود، هیچ‌وقت این اتفاق رخ نمی‌داد. متاسفانه سیستمی که در حال حاضر در بحث میراث وجود دارد به گونه‌ای است که آسیب را به خودش می‌پذیرد و نمی‌توانیم تقصیر را به صورت یک‌طرفه تنها متوجه آسیب‌زننده بدانیم. از سوی دیگر بی توجهی مردم هم به میراث فرهنگی و تاریخی ما وجود دارد. متاسفانه تخریب‌های بسیار زیادی با سویه‌های اقتصادی متوجه خانه‌های تاریخی شهر اصفهان شده است یا آسیب‌هایی که مردم در خلال زندگی روزمره به این میراث وارد می‌کنند.» معینی از غلط‌های مصطلحی که در بحث مرمت آثار تاریخی وجود دارد هم می‌گوید: «در گفت‌وگو با کارشناسان مرمت میراث متوجه برخی غلط‌های مصطلح در بین دوستداران میراث و منتقدین شرایط فعلی شدیم. از جمله این ناآگاهی‌ها مثلا در امر مرمت یک دیواره کاشی در جاهایی که کاشی‌ها آسیب دیده است، مرمت باید به گونه‌ای انجام شود که بخش سالم‌مانده با بخش مرمت‌شده متفاوت باشد نه اینکه در مرمت ما متریالی شبیه به نسخه اصلی را به کار ببریم و همه را یک دست کنیم. از این دست آگاهی‌ها در مرحله پیمایش عکس‌ها هم به ما کمک کرد.»
ایجاد زاویه جدید برای عکاسی از ابنیه تاریخی اصفهان
معینی معتقد است جشنواره نیمه پنهان موفق شده است حساسیتی را نسبت به حفظ و نگهداری از میراث تاریخی به وجود بیاورد. حساسیتی که زاویه تازه‌ای را پیش روی عکاسان قرار داده است: «در فراخوان جشنواره هیچ محدودیتی برای استفاده از وسیله‌ای خاص برای عکاسی نداشتیم و شرکت‌کننده‌ها می‌توانستند با استفاده از دوربین تلفن‌های همراه یا دوربین‌های حرفه‌ای عکاسی تصاویری را ثبت و ارسال کنند. اتفاقا عکس‌های موبایلی خیلی خوبی هم به دبیرخانه ارسال شد که لزوما از عکاسان حرفه‌ای اصفهان هم نبود. بیش از آنچه در نمایشگاه حضوری یا مجازی و همچنین کتاب جشنواره خواهد آمد، عکس‌های دیگر جشنواره را به‌صورت فایلی به نهاد ذی‌ربط ازجمله سازمان میراث فرهنگی ارائه خواهیم کرد. با این حال، در کلیت، به نظرم جشنواره نیمه پنهان موفق شد حساسیتی را درباره میراث تاریخی و مواجهه عکاسانه با آن ایجاد کند. اگر در فضای مجازی صفحات عکاسان را دنبال کنیم می‌بینیم به‌کرات این دوستان نظرات مثبتی به برگزاری این جشنواره نشان دادند و بسیاری از این دوستان معتقد بودند ما با جشنواره‌ای متفاوت نسبت به دیگر جشنواره‌های عکس روبه‌رو هستیم؛ چرا که برخی عکاسان اعلام می‌کردند اگر صدها و حتی هزاران عکس از ابنیه تاریخی اصفهان داشته باشیم، اما یک عکس هم از این زاویه دید نگرفته بودیم و این جشنواره حساسیتی برانگیخت تا نگاه‌ها به سمت و سوی پنهان ابنیه تاریخی هم برود.»
او درباره ادامه این مسیر و همچنین سیاست‌گذاری دوره‌های بعدی جشنواره نیز می‌گوید: «قصد ما بر این است که دایره برگزاری این جشنواره را وسیع‌تر کنیم و این جشنواره را هم در سطح شهر اصفهان به گونه‌ای که برگزار شد ادامه دهیم و هم اینکه فراخوان محدوده‌ای استانی و حتی ملی پیدا کند و عکاسی از اماکن تمام کشور در دستور کار قرار گیرد.»
فرهنگ‌سازی و آگاهی‌سازی دو رکن جشنواره نیمه پنهان
وحید مؤمن زاده، دبیر جشنواره عکس «نیمه پنهان»، درباره چرایی برگزاری اولین دوره این جشنواره می‌گوید: «جشنواره نیمه پنهان در واقع تلاشی است برای جلب‌توجه مسئولان و شهروندان، به آن دسته از آثار تاریخی اصفهان که در سایه غفلت و ناآگاهی دچار آسیب شده‌اند و نیازمند رسیدگی هستند. اغلب جشنواره‌هایی که با موضوع بناهای تاریخی برگزار می‌شود، خواستار تولید تصاویری کارت‌پستالی از آن‌هاست، اما اگر واقع‌بین باشیم، باید نیمه پنهان این بناها را هم ببینیم.»
او می‌افزاید: «میراث تاریخی و فرهنگی اصفهان، میراثی ارزشمند است و حفظ آن بر تمام شهروندان واجب و ضروری اما متأسفانه سالانه و ماهانه و روزانه، شاهد شنیدن اخباری هستیم که به موضوع تخریب یک بنا یا نقض حریم آن می‌پردازند و اگر همه نگاه‌ها به سمت همان تصویر کارت‌پستالی باشد، دیر یا زود زیبایی‌های اصفهان را از دست خواهیم داد.»
مؤمن‌زاده مسئله فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی را هم از اولویت‌های این جشنواره قلمداد می‌کند: «از آنجاکه حفاظت از این آثار وظیفه تک‌تک شهروندان است و آگاهی‌رسانی نسبت به این وظیفه امری لازم، شرکت توسعه مجتمع‌های سیاحتی، فرهنگی ورزشی سپاهان اقدام به نشر فراخوان این جشنواره کرد. شاید نشر این عکس‌ها به شهروندان بیاموزد که نوشتن یادگاری روی تن بناهای تاریخی، به‌مرور چه منظره زشتی را ایجاد می‌کند یا تجاوز به حریم یک اثر باارزش، چه خسارت جبران‌ناپذیری به شهر می‌زند. درواقع جشنواره نیمه پنهان به دنبال توجه همگان نسبت به آسیب‌ها و تخریب‌های میراث ارزشمند فرهنگی و تاریخی است تا آیندگان هم بتوانند از داشتن و مشاهده این آثار لذت ببرند»
دبیر جشنواره عکس نیمه پنهان جزئیاتی را هم درباره آثار رسیده به جشنواره و داوری آثار بیان می‌کند: «پس از اعلام فراخوان جشنواره و دریافت آثار در موعد مقرر و تمدید پنج‌روزه مهلت ارسال آثار، در مجموع تعداد ۱۱۲ نفر با ارسال ۱۲۸۰ اثر در جشنواره شرکت کردند. آثار دریافتی در چندین نوبت توسط هیئت داوران یعنی آقایان محمدرضا مؤمنی، حمیدرضا صیادی و شهرام احمدزاده ترکمانی بررسی و داوری شد و درنهایت ۴۹ تک اثر به نمایشگاه آثار برتر این جشنواره راه پیدا کرد. با توجه به کیفیت آثار دریافت شده، شورای سیاست‌گذاری جشنواره، چاپ کتاب جشنواره را در دستور کار خود قرار داده است و داوران محترم به غیر از ۴۹ اثر برتر جشنواره، ۵۹ اثر دیگر را برای چاپ در کتاب جشنواره و نمایش دیجیتالی در نمایشگاهِ آثار منتخب انتخاب کردند.»
لزوم تداوم جشنواره برای اثرگذاری بیشتر
محمدرضا مؤمنی، عکاس و از داوران اولین دوره جشنواره عکس نیمه پنهان، درباره برگزاری این جشنواره می‌گوید: «هم مردم اصفهان و هم مدیران شهر اصفهان از تخریب آثار تاریخی آگاه هستند، اما برای اولین بار است که به صورت جدی به این مسئله هم از نگاه مردم و هم از نگاه هنرمندان پرداخته می‌شود و با رویکردی مشخص و هدفمند مسئله تخریب‌های آثار تاریخی اصفهان و عکاسی از آن را مدنظر قرار می‌دهد.» او به کیفیت عکس‌های رسیده به دبیرخانه هم اشاره می‌کند: «با توجه به زمان کوتاهی که برای ارسال آثار درنظر گرفته شده بود انتظار من خیلی پایین‌تر بود و فکر می‌کردم کارهای جدی به جشنواره نیاید، اما خوشبختانه آثار خوبی ارسال شد تا جایی که در نهایت برای بحث انتخاب آثار منتخب، کار برای داوران سخت شد.»
مؤمنی از لزوم برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای عکاسان در ارتباط با موضوع میراث تاریخی می‌گوید: «در کل انتظار من این است که جشنواره‌های این‌چنینی با زمان بیشتری که در اختیار عکاسان می‌گذارند و با کارگاه‌های آموزشی درباره میراث تاریخی برگزار شود تا آن‌ها با آرامش بهتر شروع به عکاسی کنند. چراکه نیاز به بحث‌های آموزشی وجود دارد؛ برای مثال با بررسی عکس‌ها متوجه می‌شدیم که به برخی از مکان‌ها کمتر پرداخته می‌شود و به برخی از مکان‌ها به دلیل سهولت دسترسی بیشتر پرداخته می‌شود. کارگاه‌های آموزشی امکان آشنایی بیشتر را به عکاسان می‌دهد» این عکاس همچنین معتقد است تاثیرگذاری این جشنواره به تداوم و سیاست‌گذاری هدفمند بستگی دارد: «همه مسئولان و دست اندرکاران امور شهر نیاز به یک سری داده دارند و بدون این داده‌ها نمی‌توانند کاری را پیش ببرند. طبیعتا اگر این اطلاعات مستند و مصور باشد که بسیار کمک‌کننده خواهد بود. این مسئله در تمامی حوزه‌ها صادق است، با این حال در بحث آثار تاریخی به دلیل اهمیت بی‌بدیل آن‌ها در اصفهان و حساسیت‌ها نسبت به این آثار طبیعتا پرداختن به ابنیه تاریخی و ثبت تخریب‌هایی آن‌ها اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند. حضور این جشنواره به شرطی که پیوسته باشد و در یک بازه پنج‌ساله یا ده ساله و یا بیشتر برگزار شود کاملا می‌تواند برای تعیین نقشه راه حفاظت و حراست از ابنیه تاریخی و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی شهر اصفهان راهگشا باشد. چندین سال است که این اتفاق در شهرهای دیگری چون مشهد و تبریز به صورت دعوت سالانه از عکاسان و ثبت تغییرات شهری پیگیری می‌شود و در اثر این پیوستگی کتاب‌های عکسی آماده شده است که روند تغییرات شهری را به خوبی نشان می‌دهد. اصفهان هم در قالب جشنواره‌هایی نظیر نیمه پنهان باید به این سمت برود.»
